Kapitulli 27: Shlesa

Shlesa

A ishte e nevojshme për Krishtin që të vdiste? A fitoi ndonjë përfitim shpëtues për ne e tërë jeta tokësore e Krishtit? Shkaku dhe natyra e shlesës. A zbriti Krishti në ferr?

SHPJEGIMI DHE BAZA NGA SHKRIMI

Shlesën ne mund ta përkufizojmë si më poshtë: Shlesa është vepra që Krishti kreu në jetën dhe vdekjen e Tij për të fituar shpëtimin tonë. Ky përkufizim nënkupton se ne po përdorim fjalën shlesë në një kuptim më të gjerë nga ç’përdoret ndonjëherë. Nganjëherë, kjo fjalë përdoret për t’iu referuar vetëm vdekjes dhe pagesës së Jezusit për mëkatet tona në kryq, por, siç edhe do ta shikojmë më poshtë, përderisa dobi shpëtuese erdhën tek ne edhe nga jeta e Krishtit, ne e kemi përfshirë edhe këtë në përkufizimin tonë.^[51]1

A. Shkaku i shlesës

Cili ishte shkaku madhor që çoi në ardhjen e Krishtit në tokë dhe në vdekjen e Tij për mëkatet tona? Për të gjetur përgjigjen e kësaj pyetjeje, duhet ta gjurmojë atë deri tek diçka në karakterin e Perëndisë Vetë, dhe këtu Shkrimi na tregon për dy gjëra: dashurinë dhe drejtësinë e Perëndisë.

Dashuria e Perëndisë si një shkak i shlesës, shikohet në pasazhin më të njohur në Bibël: “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetën e përjetshme” (Gjoni 3:16). Por drejtësia e Perëndisë kërkonte gjithashtu që Perëndia të gjente një mënyrë se si ndëshkimi që ne kishim hak për mëkatet tona, të paguhej (sepse Ai nuk mund të na pranonte në bashkësi me Veten po qe se ndëshkimi nuk do të paguhej). Pali shpjegon se kjo është arsyeja përse Perëndia dërgoi Krishtin, për të qenë një “pajtimore” (Rom. 3:25) (d.m.th. një flijim që mban zemërimin e Perëndisë në mënyrë që Perëndia të “pajtohet” apo i prirur në mënyrë të favorshme ndaj nesh): kjo ishte “për të treguar kështu drejtësinë e tij për faljen e mëkateve, që janë kryer më parë gjatë kohës së durimit të Perëndisë” (Rom. 3:25). Këtu Pali thotë se Perëndia në Besëlidhjen e Vjetër kishte falur mëkate, por asnjë ndëshkim nuk qe shlyer, një fakt ky që do t’i shtynte njerëzit të pyesnin nëse Perëndia ishte me të vërtetë i drejtë, si dhe të pyesnin se si Ai mund t’i falte mëkatet pa ndëshkim. Një Perëndi që ishte me të vërtetë i drejtë, nuk mund ta bënte këtë, apo jo? Megjithëkëtë, kur Perëndia dërgoi Krishtin që të vdiste e të paguante ndëshkimin e mëkateve tona, “për të treguar drejtësinë e tij në kohën e tanishme, me qëllim që ai të jetë i drejtë dhe drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:26).

Për rrjedhojë, si dashuria, ashtu edhe drejtësia e Perëndisë, ishin shkaku më madhor i shlesës. Nuk është e dobishme për ne që të pyesim se çfarë është më e rëndësishme, megjithëkëtë, pa dashurinë e Perëndisë, Ai nuk do të kishte ndërmarrë kurrë ndonjë hap për të na shpenguar, megjithëkëtë, pa drejtësinë e Perëndisë, kërkesa specifike që Krishti duhet ta fitonte shpëtimin tonë duke vdekur për mëkatet tona, nuk do të ishte plotësuar. Si dashuria, ashtu edhe drejtësia e Perëndisë, ishin njëlloj të rëndësishme.

B. Domosdoshmëria e Shlesës

A kishte ndonjë mënyrë tjetër për Perëndinë që të shpëtonte qenie njerëzore pa dërguar Birin e Tij që të vdiste në vendin tonë?

Përpara se t’i përgjigjem kësaj pyetjeje, është e rëndësishme që të kuptojmë se nuk ishte e domosdoshme për Perëndinë që të shpëtonte ndokënd fare. Kur ne e vlerësojmë faktin që “Perëndia nuk i kurseu engjëjt që mëkatuan, por i hodhi në skëterrë të lidhur me pranga terri që të ruhen për gjyq” (2 Pjetrit 2:4), atëherë ne kuptojmë se Perëndia mundej gjithashtu që të kishte zgjedhur duke patur plotësisht të drejtë, të na kishte lënë në mëkatet tona në pritje të gjykimit. Ai mund të kishte zgjedhur që të mos shpëtonte askënd, njëlloj sikurse bëri me engjëjt mëkatarë. Kështu, në këtë kuptim, shlesa nuk ishte absolutisht e domosdoshme.

Por, sapo Perëndia, me dashurinë e Tij, vendosi që të shpëtonte disa qenie njerëzore, atëherë një sërë pasazhesh në Shkrim tregojnë se nuk kishte mënyrë tjetër që Perëndia ta bënte këtë përveçse përmes vdekjes së Birit të Tij. Për rrjedhojë, shlesa nuk ishte absolutisht e domosdoshme, por, për “pasojë” të vendimit të Perëndisë për të shpëtuar disa qenie njerëzore, shlesa ishte absolutisht e nevojshme. Kjo nganjëherë quhet pikëpamja e shlesës si “domosdoshmëri absolute për rrjedhojë”.

Në kopshtin e Gjetsemanit, Jezusi lutet kështu: “nëse është e mundur, largoje prej meje këtë kupë; megjithatë, jo si dua unë, por si do ti” (Mat. 26:39). Ne mund të jemi të bindur që Jezusi u lut gjithnjë në përputhje me vullnetin e Atit, dhe se Ai u lut gjithnjë plot besim. Kështu, duket se kjo lutje të cilën Mateu merr mundimin ta dokumentojë për ne, tregon se nuk ishte e mundur për Jezusin që të shmangte vdekjen në kryq të cilën nuk do të kalonte shumë e do të pësonte (“kupa” e vuajtjes që Ai tha se do të ishte e Tija). Nëse Ai do të kryente veprën për të cilën e kishte dërguar Ati, si dhe nëse njerëzit do të shpengoheshin për Perëndinë, atëherë ishte e domosdoshme për Të që të vdiste në kryq.

Ai tha diçka të ngjashme pas ringjalljes së Vet, kur po fliste me dy dishepujt rrugës për në Emuas. Ata ishin të trishtuar që Jezusi kishte vdekur, por përgjigja e Tij ishte: “Të pamend dhe të ngathët në zemër për të besuar gjithçka që kanë thënë profetët! A nuk duhej që Krishti të vuajë dhe të hyjë në lavdinë e tij?” (Luka 24:25–26). Jezusi e kuptoi se plani i Perëndisë për shpengimin (të cilin Ai ua shpjegoi dishepujve nisur nga shumë prej Shkrimeve të Besëlidhjes së Vjetër, “Luka” 24:27) e bënë të domosdoshme për Mesinë që të vdiste për mëkatet e popullit të Tij.

Siç pamë edhe më lart, Pali, tek “Romakëve” 3 tregon gjithashtu se nëse Perëndia do të ishte i drejtë, dhe gjithsesi të shpëtonte njerëz, Ai duhej të dërgonte Krishtin që të paguante ndëshkimin për mëkatet tona: “për të treguar drejtësinë e tij në kohën e tanishme, me qëllim që ai të jetë i drejtë dhe drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:26). Letra drejtuar “Hebrenjve” thekson faktin që Krishti duhej të vuante për mëkatet tona: “Prandaj ai duhej t'u ngjante në çdo gjë vëllezërve, që të bëhej kryeprift i mëshirshëm e besnik në punët e Perëndisë, për të pajtuar [fjalë për fjalë “pajtimore’] mëkatet e popullit.” (Heb. 2:17). Autori i “Hebrenjve” argumenton gjithashtu duke thënë se përderisa “është e pamundur që gjaku i demave dhe i cjepve të heqë mëkatet” (Heb. 10:4), kërkohet një flijim më i mirë (Heb. 9:23). Vetëm gjaku i Krishtit, d.m.th., vdekja e Tij, do të ishte vërtetë në gjendje që të shlyente mëkatet (Heb. 9:25–26). Nuk kishte aspak mundësi për Perëndinë që të na shpëtonte përveçse që Krishti të vdiste në vendin tonë.

C. Natyra e shlesës

Në këtë seksion, marrim në shqyrtim dy aspekte të veprës së Krishtit: (1) Bindjen e Krishtit për ne, në të cilën Ai iu bind kërkesave të ligjit në vendin tonë, dhe u tregua përsosmërisht i bindur ndaj vullnetit të Perëndisë Atë, si përfaqësuesi ynë, dhe (2) vuajtjet e Krishtit për ne, në të cilat Ai mori ndëshkimin që kishim ne hak për mëkatet tona, dhe për pasojë vdiq për mëkatet tona.

Është e rëndësishme që të vëmë re se në të dy këto kategori, theksi kryesor i ndikimit parësor të veprës së shpengimit të Krishtit, nuk është tek ne, por tek Perëndia Atë. Jezusi iu bind Atit në vendin tonë dhe përmbushi kërkesat e ligjit në mënyrë të përsosur. Gjithashtu, Ai vuajti në vendin tonë, mori mbi Vete ndëshkimin që Perëndia Atë do të kishte vënë mbi ne. Në të dy këto raste, shlesa shikohet si objektive; dm.th., si diçka e cila ka ndikim parësor drejtpërsëdrejti tek Perëndia Vetë. Vetëm nga pikëpamja dytësore ajo gjen zbatim tek ne, dhe kjo vetëm ngaqë ka një ngjarje të përcaktuar në marrëdhënien mes Perëndisë Atë dhe Perëndisë Bir që siguroi shpëtimin tonë.

1. Bindja e Krishtit për ne (Nganjëherë e mbiquajtur “Bindje Aktive”). Nëse Krishti do të kishte merituar vetëm faljen e mëkateve për ne, atëherë ne gjithsesi nuk do ta kishim merituar qiellin. Faji ynë do të na ishte hequr, por ne do të ishim thjesht në pozitën e Adamit dhe Evës përpara se ata të kishin bërë ndonjë gjë të mirë apo të keqe dhe përpara se ata të kishin kaluar me sukses një kohë prove. Për t’u themeluar përgjithmonë në drejtësi si dhe për të patur bashkësinë e tyre me Perëndinë të sigurt përgjithnjë, Adami dhe Eva duhet t’i bindeshin në mënyrë të përsosur Perëndisë përgjatë një periudhe kohore. Pastaj Perëndia do të kishte shikuar bindjen me besnikëri të tyre me kënaqësi të madhe, dhe ata do të kishin jetuar në bashkësi me Të përgjithnjë.^[52]2

Për këtë arsye, Krishtit i duhej që të jetonte një jetë në bindje të përsosur ndaj Perëndisë me qëllim për të fituar drejtësinë për ne. Atij iu desh t’i bindej ligjit përgjatë gjithë jetës së Tij në llogari tonë, në mënyrë që meritat pozitive të bindjes së Tij të përsosur të na llogariteshin neve. Nganjëherë, kjo gjë është quajtur “bindja aktive” e Krishtit, ndërkohë që vuajtja dhe vdekja e Tij për mëkatet tona, quhet “bindja pasive” e Tij.”^[53]3 Pali thotë se qëllimi i Tij është që të mund të gjendet në Krishtin, “duke pasur jo drejtësinë time nga ligji, por atë përmes besimit në Krishtin: drejtësia prej Perëndisë, me anë të besimit” (Fil. 3:9). Nuk është vetëm neutraliteti moral ai të cilin Pali e di se e ka të nevojshme nga Krishti (d.m.th., një fillim të ri me mëkatet e falura), por një drejtësi pozitive morale. Gjithashtu, ai e di se kjo nuk mund të vijë prej atij vetë, por duhet të vijë përmes besimit në Krishtin. Po kështu, Pali thotë se Krishti është bërë “për ne drejtësi” (1 Kor. 1:30) dhe ai në mënyrë mjaft të shkoqitur thotë: “Sepse, ashtu si nëpërmjet mosbindjes së një njeriu të vetëm, të shumtët u bënë mëkatarë, ashtu edhe nëpërmjet bindjes së një të vetmi, të shumtët do të bëhen të drejtë” (Rom. 5:19).

Disa teologë nuk kanë dhënë mësim që Krishtit i duhej një jetë e tërë e dokumentuar me bindje të përsosur për hatrin tonë. Ata thjesht kanë theksuar faktin që Krishtit iu desh të vdiste dhe për rrjedhojë të paguante ndëshkimin për mëkatet tona.^[54]4 Por një pozitë e tillë nuk shpjegon në mënyrë të mjaftueshme arsyen përse Krishti bëri më shumë sesa thjesht të vdiste për ne. Ai gjithashtu u bë “drejtësia” jonë përpara Perëndisë. Jezusi i tha Gjon Pagëzorit, përpara se të pagëzohej prej tij, “Lejo të bëhet për tani, sepse në këtë mënyrë përmbushim çdo drejtësi” (Mat. 3:15).

Mund të thuhet se Krishtit iu desh të jetonte një jetë me drejtësi të përsosur për hir të Tij, jo për hir tonë, përpara se të mund të ishte një flijim i pamëkat për ne. Por Jezusi nuk kishte përse të jetonte një jetë në bindje të përsosur për hir të Vet. Ai kishte dashuri dhe përbashkësi me Atin që nga gjithë përjetësia dhe ishte në natyrën e Vet përjetësisht i denjë për pëlqimin dhe pëlqyeshmërinë e Atit ndaj Tij. Përkundrazi, Atij i duhej që të “përmbushte çdo drejtësi” për hirin tonë, d.m.th., për hir të njerëzve të cilët Ai po përfaqësonte si kreu i tyre. Po të mos e kishte bërë Ai këtë gjë për ne, ne nuk do të kishim një të kaluar bindjeje përmes të cilës të meritonim favorin e Perëndisë si dhe jetën e përjetshme me Të. Për më tepër, nëse Jezusi do të kishte nevojë vetëm për pamëkatshmëri dhe jo edhe një jetë të përsosur në bindje, Ai mund të kishte vdekur për ne që kur ishte fëmi i vogël, e jo kur kishte shkuar tridhjetetre vjeç.

Për zbatimin, ne duhet të pyesim veten se tek cila jetë e dokumentuar si e kaluar në bindje ne do të mbështeteshim për qëndrimin tonë përpara Perëndisë, tek ajo e Krishtit apo tek ajo e jona? Ndërkohë që mendojmë rreth jetës së Krishtit, ne duhet të pyesim veten, a mjaftonte të meritonim aprovimin e Perëndisë? Dhe a jemi të gatshëm që të mbështetemi tek kjo dëshmi bindjeje duke i besuar fatin tonë të përjetësisë?

2. Vuajtjet e Krishtit për ne (Nganjëherë të quajtura “Bindja pasive” e Tij). Përveç bindjes në mënyrë të përsosur ndaj ligjit përgjatë gjithë jetës së Tij në llogari tonë, Krishti gjithashtu mori mbi Vete vuajtjet e nevojshme për të paguar ndëshkimin për mëkatet tona.

a. Vuajtje përgjatë gjithë jetës së Tij: Në një kuptim të gjerë, ndëshkimi që Krishti mbajti në pagimin për mëkatet tona, ishte vuajtje si në trupin ashtu edhe në shpirtin e Tij përgjatë gjithë jetës së Tij. Paçka se vuajtjet e Krishtit kulmuan në vdekjen e Tij në kryq (shiko më poshtë), e tërë jeta e Tij në një botë të rënë, përfshinte vuajtje. Për shembull, Jezusi duroi vuajtje të tmerrshme gjatë tundimit në shkretëtirë (Mat. 4:1–11), kur u sulmua për dyzet ditë nga sulmet e Satanit.^[55]5 Ai gjithashtu vuajti gjatë rritjes së Tij, “Edhe pse ishte Bir, mësoi në ato që vuajti, bindjen” (Heb. 5:8). Ai njohu vuajtje në kundërshtimin intensiv me të cilin u përball nga drejtuesit judenj, përgjatë një pjese të mirë të shërbesës së Tij tokësore (shiko “Heb.” 12:3–4). Ne mund të supozojmë gjithashtu se Ai përjetoi vuajtje dhe pikëllim për vdekjen e të atit të Tij tokësor,^[56]6 dhe padyshim që Ai shprehu pikëllim për vdekjen e shokut të Tij të ngushtë, Llazarit (Gjoni 11:35). Me parashikimin e ardhjes së Mesisë, “Isaia” tha se Ai do të ishte “njeri i dhembjeve, njohës i vuajtjes “ (Isa. 53:3).

b. Dhimbja e Kryqit: Vuajtjet e Jezusit u intensifikuan ndërkohë që Ai i afrohej kryqit. Ai u tha dishepujve të Tij diçka rreth agonisë nëpër të cilën po kalonte, me fjalët: “Shpirti im është thellësisht i trishtuar, deri në vdekje” (Mat. 26:38). Qe veçanërisht në kryq që vuajtjet e Jezusit për ne arritën pikën e tyre kulmore, sepse pikërisht atje Ai mbajti ndëshkimin për mëkatin tonë dhe vdiq në vendin tonë. Shkrimi na mëson se kishte katër aspekte të ndryshme të dhimbjes që Jezusi përjetoi:

(1) Dhimbje dhe vdekje fizike

Ne nuk kemi përse të themi se Jezusi vuajti më shumë dhimbje fizike sesa çfarëdo qenie tjetër njerëzore ka vuajtur ndonjëherë, sepse Bibla nuk bën asgjëkund një pretendim të tillë, por ne gjithsesi nuk duhet të harrojmë kurrë që vdekja përmes kryqëzimit, ishte një nga format më të tmerrshme të ekzekutimit që është shpikur ndonjëherë nga njerëzit.

Shumë lexues të Ungjijve në botën e lashtë, do të kishin qenë vetë dëshmitarë kryqëzimesh dhe kësisoj në mendje do të kishin patur një pamje të qartë e të dhimbshme me leximin e fjalëve të thjeshta: “e kryqëzuan” (Marku 15:24). Një kriminel i cili kryqëzohej, në thelb detyrohej t’i shkaktonte vetes një vdekje shumë të ngadaltë që vinte për shkak të mos ngopjes me frymë. Kur krahët e kriminelit shtriheshin dhe fiksoheshin me gozhdë në kryq, atij i duhej që pjesën më të madhe të peshës së trupit të vet, ta mbante me krahë. Kafazi i kraharorit për rrjedhojë tërhiqej për lart dhe për përpara, duke e bërë të vështirë për të që të nxirrte frymën me qëllim që të mundte të merrte frymë sërish. Por, kur nevoja e viktimës për oksigjen bëhej e padurueshme, atij do t’i duhej që me këmbë ta shtynte veten për lart, duke i dhënë kësisoj një mbështetje më të natyrshme peshës së trupit, duke e çliruar një pjesë të peshës që mbante me krahë, si dhe duke bërë të mundur që kafazi i tij i kraharorit të mblidhej në mënyrë më të natyrshme. Duke e shtyrë veten për lart, kësisoj krimineli mund të shmangte zënien e frymës, por kjo ishte tejet e dhimbshme pasi kërkonte vënien e peshës së trupit tek gozhdët të cilat mbanin të fiksuara këmbët e tij, dhe përthyerjen e bërrylave e shtytjen për sipër mbi gozhdët që i ishin ngulur mespërmes kyçeve.^[57]7 Shpina e kriminelit e cila qe shqyer në mënyrë të përsëritur prej rrahjes me kamxhik, do të gërvishtej nga druri i kryqit për çdo herë që merrte frymë. Kështu Seneka (shekulli i parë mbas K.) foli për një person të kryqëzuar “që merrte frymën e jetës mes një agonie të stërzgjatur” (Letra 101, drejtuar Luciliusit, seksioni 14).

Një mjek, i cili shkruan tek Gazeta e Shoqatës Mjekësore Amerikane (the Journal of the American Medical Association) më 1986 shpjegoi dhimbjen që do të ishte përjetuar në vdekjen e shkaktuar nga kryqëzimi:

Realizimi i një frymënxjerrjeje të mjaftueshme, kërkonte ngritjen e trupit duke u shtyrë lart me këmbë dhe duke tërhequr bërrylat....Megjithëkëtë, kjo manovër do të bënte që e tërë pesha e trupit të vendosej tek trina e do të shkaktonte një dhembje therëse. Për më tepër, tërheqja e bërrylave do të shkaktonte rrotullimin e kyçeve rreth gozhdëve prej hekuri dhe do të shkaktonte kësisoj një dhimbje të papërshkrueshme përgjatë nervave të dëmtuara mediane.... Ngërçet muskulore dhe bërja miza-miza e krahëve të shtrirë dhe të ngritur, do ta shtonin edhe më tej sikletin e personit. Si rezultat, çdo përpjekje për të marrë frymë do të bëhej agonizuese dhe e lodhshme, e do të çonte përfundimisht në asfiksi .^[58]8

Në disa raste, njerëzit e kryqëzuar do të mbijetonin për disa ditë, gati në të mbytur, por ende pa vdekur. Kjo është arsyeja përse ekzekutorët nganjëherë ua thyenin këmbët kriminelëve, në mënyrë që vdekja t’u vinte shpejt, siç edhe shikojmë tek “Gjoni” 19:31–33:

Duke qenë se ishte Dita e Përgatitjes, që trupat të mos qëndronin në kryq në shabat, sepse ai shabat ishte një ditë me rëndësi të veçantë, judenjtë i kërkuan Pilatit që atyre t'u thyheshin kërcinjtë dhe të hiqeshin që andej. Ushtarët, pra, erdhën dhe ia thyen kërcinjtë të parit edhe tjetrit që ishte kryqëzuar me të; por, kur erdhën te Jezusi, dhe si panë se ai tashmë kishte vdekur, nuk ia thyen kërcinjtë.

(2) Dhimbja e mbajtjes së mëkateve 

Më e tmerrshme sesa dhimbja e vuajtjes fizike që Jezusi duroi, qe dhimbja psikologjike e mbajtjes së fajit për mëkatin tonë. Nga përvoja jonë si të krishterë, ne dimë diçka rreth ligështimi që ndjejmë kur dimë se kemi mëkatuar. Pesha e fajit është e rëndë në zemrat tona, dhe ekziston një ndjenjë e hidhur e ndarjes nga gjithçka që është e drejtë në univers, një vetëdije rreth diçkaje që në kuptimin më të thellë të fjalës, nuk duhet të jetë. Në fakt, sa më tepër që të rritemi në shenjtëri si fëmijë të Perëndisë, aq më intensivisht do të ndjejmë këtë neveri kundër mëkatit.

Tani, Jezusi ishte përsosmërisht i shenjtë. Ai e urrente me gjithë qenien e vet mëkatin. Mendimi i të keqes e i mëkatit, binte ndesh me gjithçka të karakterit të Tij. Shumë më tepër se ç’bëjmë ne, Jezusi instinktivisht ngriti krye kundër të keqes. Megjithëkëtë, në bindje ndaj Atit, si dhe nga dashuria për ne, Jezusi mori mbi Vete të tëra mëkatet e atyre të cilët do të shpëtoheshin një ditë. Duke marrë mbi vete të tërë të keqen kundër të cilës shpirti i Tij ngriti krye, krijoi një neveri të thellë në qendër të qenies së Tij. Gjithçka që Ai urrente më thellësisht, u derdh tani plotësisht mbi Të.

Shkrimi shpesh thotë se mëkatet tona u vunë mbi Krishtin: “ZOTI bëri që të bjerë mbi të paudhësia e ne të gjithëve” (Isa. 53:6), dhe “ai ka mbajtur mëkatin e shumë vetave” (Isa. 53:12). Gjon Pagëzori e quan Jezusin “Qengji i Perëndisë, që ngre mëkatin e botës” (Gjoni 1:29). Pali deklaron se Perëndia “e bëri mëkat” Krishtin (2 Kor. 5:21) dhe se Krishti u bë “mallkim për ne” (Gal. 3:13). Autori i “Hebrenjve” thotë se Krishti “u dha një herë për të marrë mbi vete mëkatet e shumëve” (Heb. 9:28). Gjithashtu, Pjetri thotë: “Ai vetë i barti mëkatet tona në trupin e tij mbi drurin” (1 Pjetrit 2:24).^[59]9

Pasazhi nga “2 Korintasve” i cituar më lart, bashkë me vargjet nga “Isaia”, tregojnë se ishte Perëndia Atë që i vuri mëkatet tona mbi Krishtin. Si mund të ndodhte kjo gjë? Në të njëjtën mënyrë në të cilën mëkatet e Adamit na u veshën neve,^[60]10 po kështu Perëndia i veshi mëkatet tona Krishtit; d.m.th., Ai i mendoi ato sikur i takojnë Krishtit dhe, përderisa Perëndia është gjykatësi më i lartë si dhe përkufizuesi i asaj që ekziston me të vërtetë në univers, kur Perëndia i mendoi mëkatet tona si të Krishtit, atëherë faktikisht ato i përkitën vërtetë Atij. Kjo nuk do të thotë se Perëndia mendoi se Krishti i kishte kryer Vetë ato mëkate, apo se Krishti faktikisht kishte një natyrë mëkatare, por përkundrazi, që faji për mëkatet tona (d.m.th., detyrimi për ndëshkim) u mendua prej Perëndisë se i takonte Krishtit e jo ne.

Disa kanë kundërshtuar duke thënë se nuk ishte e drejtë nga ana e Perëndisë që ta bënte këtë, pra të transferonte fajin për mëkatin nga ne tek një person i pafajshëm, pra tek Krishti. Gjithsesi, ne duhet të mos harrojmë që Krishti mori vullnetarisht mbi Vete fajin për mëkatet tona, kështu që ky kundërshtim humbet një pjesë të mirë të forcës së Tij. Për më tepër, Perëndia Vetë (Ati, Biri, dhe Fryma e Shenjtë) është standardi përfundimtar i asaj që është e drejtë në univers, dhe është Ai që dekretoi që shlesa do të kryhej në këtë mënyrë, dhe kjo me të vërtetë që plotësoi kërkesat e drejtësisë së Tij.

(3) Braktisja 

Dhimbja fizike e kryqëzimit dhe dhimbja e marrjes mbi Veten e të keqes absolute të mëkateve tona, u rëndua nga fakti që Jezusi u përball i vetëm me këtë dhimbje. Në Kopshtin e Gjetsemanit, kur Jezusi mori me vete Pjetrin, Jakobin dhe Gjonin, Ai u tha diçka në konfidencë rreth kësaj agonie atyre: “Shpirti im është thellësisht i trishtuar, deri në vdekje; qëndroni këtu dhe rrini zgjuar” (Marku 14:34). Kjo është ajo lloj konfidence që një person do ta kishte me një mik të ngushtë, dhe kjo nënkupton një kërkesë për mbështetje në orën e Tij të sprovës më të madhe. Megjithëkëtë, sapo Jezusi u arrestua, “të gjithë dishepujt e lanë dhe ikën” (Mat. 26:56).

Këtu gjithashtu ka një analogji shumë të zbehtë nga përvoja jonë, sepse ne nuk mund të jetojmë shumë kohë pa provuar dhimbjen e brendshme të shkaktuar nga refuzimi, qoftë ky refuzim nga një shok i ngushtë, nga një prind apo fëmi, apo nga bashkëshortja apo bashkëshorti. Megjithëkëtë, në të tëra këto raste, ekziston të paktën ideja se do mund të kishim bërë diçka ndryshe, që të paktën në një pjesë të vogël mund ta kemi fajin ne. Por nuk ndodhi kështu me Jezusin dhe dishepujt, sepse, “duke i dashur të vetët që ishin në botë, i deshi deri në fund.” (Gjoni 13:1). Ai nuk kishte bërë gjë tjetër përveçse u kishte treguar dashuri; si shpërblim të gjithë ata e braktisën.

Por, shumë më keq sesa braktisja nga miqtë më të ngushtë njerëzorë, ishte fakti që Jezusi u privua nga afërsia me Atin, afërsi që kishte qenë gëzimi më i thellë i zemrës së Tij përgjatë gjithë jetës së Tij tokësore. Kur Jezusi thirri: “Eli, Eli, lama sabakthani?” që do të thotë: “Perëndia im, Perëndia im, përse më ke braktisur?” (Mat. 27:46), Ai tregoi se tani ishte shkëputur nga bashkësia e ëmbël që kishte me Atin e Tij qiellor, që kishte qenë burimi i pashtershëm i forcës së Tij të brendshme, si dhe elementi i gëzimit të Tij më të madh në një jetë përplot pikëllime. Ashtu sikurse Jezusi mbajti mëkatet tona në kryq, Ai u braktis nga Ati i Tij qiellor, i Cili i ka “sytë tepër të pastër për të parë të keqen” (Hab. 1:13). Ai u përball i vetëm me peshën e fajit të miliona mëkateve.

(4) Mbajtja e zemërimit të Perëndisë 

Megjithatë, më e vështirë sesa këto tre aspekte të mëparshme të Jezusit, ishte dhimbja e mbajtjes së zemërimit të Perëndisë mbi Veten. Ndërkohë që Jezusi mbajti fajin e mëkateve tona i vetëm, Perëndia Atë, Krijuesi i fuqishëm, Zoti i universit, derdhi mbi Jezusin furinë e zemërimit të Tij: Jezusi u bë objekt i urrejtjes intensive të mëkatit dhe zemërimit kundër mëkatit që Perëndia me durim e kishte grumbulluar që prej fillimit të botës.

“Romakëve” 3:25 na thotë se Perëndia e vuri Krishtin si një “pajtimore” një fjalë kjo e cila ka kuptimin “një flijim që mban zemërimin e Perëndisë deri në fund, dhe duke e bërë këtë, ndryshon zemërimin e Perëndisë ndaj nesh duke e kthyer atë në favor.” Pali na thotë se: “për të treguar kështu drejtësinë e tij për faljen e mëkateve, që janë kryer më parë gjatë kohës së durimit të Perëndisë, për të treguar drejtësinë e tij në kohën e tanishme, me qëllim që ai të jetë i drejtë dhe drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:25–26). Perëndia nuk është se thjesht e kishte falur mëkatin dhe kishte harruar për ndëshkimin në brezat e kaluar. Ai i kishte falur mëkatet dhe kishte grumbulluar zemërimin e Tij të drejtë kundër atyre mëkateve. Por, në kryq, furia e të tërë atij zemërimi të grumbulluar, u lëshua kundër Vetë Birit të Perëndisë.

Shumë teologë jashtë botës ungjillore, e kanë kundërshtuar me forcë idenë që Jezusi mbarti zemërimin e Perëndisë kundër mëkatit.^[61]11 Supozimi i tyre bazë është se përderisa Perëndia është një Perëndi dashurie, do të ishte e papërputhshme me karakterin e Tij po të tregonte zemërim kundër qenieve njerëzore që Ai ka krijuar dhe për të cilët Ai është një Atë i dashur. Megjithëkëtë, studiuesit ungjillorë kanë argumentuar në mënyrë bindëse se ideja e zemërimit të Perëndisë, është e rrënjosur thellësisht si në Besëlidhjen e Vjetër, ashtu edhe në atë të Re: “I tërë argumenti i pjesës hyrëse të “Romakëve”, është se të gjithë njerëzit, si johebrenjtë ashtu edhe judenjtë, janë mëkatarë, dhe se ata bien nën zemërimin dhe dënimin e Perëndisë.”^[62]12

Ka tre pasazhe të tjerë të rëndësishëm në Besëlidhjen e Re të cilat i referohen vdekjes së Jezusit si “pajtimore”: “Hebrenjve” 2:17; “1 Gjonit” 2:2; dhe 4:10. Termat greqisht (folja ἱλάσκομαι, G2661, “të bësh fli paqtuese” si dhe emri ἱλασμός (G2662) “pajtimori”) i përdorur në këto pasazhe, kanë kuptimin e një “flijimi i cili largon zemërimin e Perëndisë, dhe që për rrjedhojë e bën Perëndinë pajtimtar (apo të favorshëm) ndaj nesh.”^[63]13 Ky është kuptimi i njëjtë i këtyre fjalëve me përdorimin e tyre jashtë Biblës, e ato kuptoheshin fare mirë në kontekstin e feve pagane greke. Këto vargje kanë thjesht kuptimin që Jezusi mbajti zemërimin e Perëndisë kundër mëkatit.

Është e rëndësishme që të ngulim këmbë mbi këtë fakt, për shkak se ky është thelbi i doktrinës së shlesës. Kjo do të thotë se ka një kërkesë të përjetshme të pandryshueshme në shenjtërinë dhe drejtësinë e Perëndisë, sipas të cilës mëkati do të ndëshkohet. Për më tepër, përpara se shlesa të mund të kishte një ndikim mbi vetëdijen subjektive, së pari ajo pati ndikim mbi Perëndinë si dhe marrëdhënien e Tij me mëkatarët të cilët Ai planifikoi që të shpengonte. Veçmas kësaj të vërtete qendrore, vdekja e Krishtit me të vërtetë që nuk mund të kuptohet në mënyrë të përshtatshme (shiko diskutimin e pikëpamjeve të tjera të shlesës, më poshtë).

Paçka se ne duhet të tregojmë kujdes me sugjerimet e ndonjë analogjie rreth përjetimit që pati Krishti (sepse përvoja e Tij ishte dhe do të jetë gjithnjë e pa precedent si dhe e pakrahasueshme), gjithsesi, i gjithë kuptimi ynë i vuajtjeve të Jezusit, vjen në një farë mënyre nga përvoja analoge në jetën tonë, sepse kjo është mënyra se si Perëndia na mëson tek Shkrimi.^[64]14 Edhe një herë tjetër, përvoja jonë njerëzore na siguron një analogji shumë të zbehtë e cila na ndihmon të kuptojmë se çfarë do të thotë të mbash zemërimin e Perëndisë. Ndoshta, kur ishim fëmijë, ne jemi përballur me zemërimin e babait tonë tokësor kur kemi bërë diçka të gabuar, apo ndoshta kur jemi rritur, jemi përballur me zemërimin e një punëdhënësi për shkak të një gabimi që kemi bërë. Jemi lëkundur përbrenda, jemi trazuar nga shtypja e personalitetit të dikujt tjetër, jemi mbushur me pakënaqësi në veten tonë, dhe jemi dridhur. Si zor se ne mund të përfytyrojmë disintegrimin personal që mund të na kërcënonte nëse derdhja e zemërimit nuk do të vinte nga një njeri i fundmë por nga Perëndia i Plotfuqishëm. Nëse prania e Perëndisë edhe kur Ai nuk manifeston zemërim, shkakton frikë dhe dridhje tek njerëzit (kr. “Heb.” 12:21, 28–29), sa e tmerrshme duhet të jetë të përballesh me praninë e një Perëndie zemërak (Heb. 10:31).

Me këtë në mendje, ne jemi tani më shumë në gjendje që të kuptojmë thirrjen e mbetjes vetëm të Jezusit: “Perëndia im, Perëndia im, përse më ke braktisur?” (Mat. 27:46b). Kjo pyetje nuk do të thotë: “Përse më ke braktisur përgjithmonë?” sepse Jezusi e dinte se Ai po largohej nga kjo botë e se po shkonte tek Ati (Gjoni 14:28; 16:10, 17). Jezusi e dinte se do të ringjallej (Gjoni 2:19; Luka 18:33; Marku 9:31; etj.). Ishte “për gëzimin që ishte përpara tij” që Jezusi “duroi kryqin duke e përçmuar fyerjen dhe u ul në të djathtë të fronit të Perëndisë” (Heb. 12:2). Jezusi e dinte se Ai mundej ende që ta quante Perëndinë “Perëndia im.” Kjo thirrje e një të vetmuari, nuk është një thirrje dëshpërimi tërësor. Për më tepër, “Përse më ke braktisur?” nuk nënkupton se Jezusi po habitej Vetë për faktin se po vdiste. Ai kishte thënë: “Biri i njeriut nuk erdhi që t'i shërbejnë, por për të shërbyer dhe për të dhënë jetën e tij si shpërblesë për shpengimin e shumë vetave” (Marku 10:45). Jezusi e dinte se po vdiste për mëkatet tona.

Thirrja e Jezusit është një citim nga “Psalmi” 22:1, një psalm ky në të cilin psalmisti pyet përse Perëndia është kaq larg ndihmimit të tij e përse Perëndia vonon ta shpëtojë:

Perëndia im, Perëndia im, pse më ke braktisur?

Pse më rri kaq larg dhe nuk vjen të më çlirosh, duke dëgjuar fjalët e ofshamës sime?

O Perëndia im, unë klith ditën, por ti nuk përgjigjesh,

edhe natën nuk rri në heshtje. (Psa. 22:1–2)

Megjithëkëtë, psalmisti si përfundim u shpëtua nga Perëndia dhe thirrja e tij vetmitare u kthye në një himn lavdërimi (vgj. 22–31). Jezusi i Cili i dinte fjalët e Shkrimit si të Vetat, e dinte mirë kontekstin e “Psalmit” 22. Në citimin e këtij psalmi, Ai po citon një thirrje vetmitare e cila në kontekstin e vet ka gjithashtu të nënkuptuar një besim të paepur në Perëndinë i Cili si përfundim do ta çlirojë Atë. Megjithëkëtë, ajo mbetet një thirrje shumë reale ligështimi për shkak se vuajtja ka kaq shumë kohë që vazhdon, dhe asnjë çlirim nuk vihet re.

Me këtë kontekst citimi të këtij psalmi, është më mirë që pyetjen “Pse më ke braktisur?” ta marrim me kuptimin: “Përse më ke lënë për kaq shumë kohë?” Ky është kuptimin që ka tek “Psalmi” 22. Jezusi, në natyrën e Tij njerëzore, e dinte se do t’i duhej të mbante mëkatet tona, të vuante e të vdiste, por në vetëdijen e Tij njerëzore, me shumë mundësi Ai nuk e dinte se sa kohë do të zgjaste kjo vuajtje. Megjithëkëtë, të mbartje fajin e miliona mëkateve qoftë edhe për një moment do të shkaktonte ligështimin më të madh të frymës së njeriut. Të përballeshe me zemërimin e thellë e të furishëm të një Perëndie të pafundmë, qoftë edhe për një çast të vetëm, do të shkaktonte frikën më të thellë. Por vuajtja e Jezusit nuk mori fund në një minutë, as dy, as dhjetë. Kur do të përfundonte? A mund të peshonte edhe më tepër mëkati sesa kaq? A do të kishte edhe më tepër zemërim të Perëndisë? Orë pas ore vazhdoi të peshonte edhe më shumë pesha e errët e mëkatit, dhe zemërimi i thellë i Perëndisë u derdh mbi Jezusin valë pas vale. Jezusi në fund thirri: “Perëndia im, Perëndia im, pse më ke braktisur?” Përse duhet që kjo vuajtje të zgjasë kaq gjatë? Oh Perëndi, Perëndia im, a do t’i japësh fund ndonjëherë?

Pastaj, në fund, Jezusi e dinte që vuajtja e Tij po i afrohej përfundimit. Ai e dinte se me ndërgjegje kishte mbartur të tërë zemërimin e Atit kundër mëkateve tona, por zemërimi i Perëndisë ishte qetësuar dhe rëndesa e tmerrshme e mëkatit qe larguar. Ai e dinte se gjithçka që kishte mbetur, ishte që Ai të jepte shpirtin tek Ati i Tij qiellor e të vdiste. Me një thirrje prej fitimtari, Jezusi ia briti: “U krye!” (Gjoni 19:30). Pastaj, me një zë të lartë, Ai thirri edhe një herë tjetër: “O Atë, në duart e tua po e dorëzoj frymën tim!” (Luka 23:46). Dhe pastaj, Ai vullnetarisht dha jetën që askush nuk mund t’ia merrte dot (Gjoni 10:17–18), dhe vdiq. Ashtu sikurse “Isaia” e kishte parashikuar, “e ka përkushtuar jetën e tij deri në vdekje” dhe “ka mbajtur mëkatin e shumë vetave” (Isa. 53:12). Ati Perëndi pa “frytin e mundimit të shpirtit të tij” dhe ishte i “kënaqur” (Isa. 53:11).

c. Të kuptojmë edhe më tej vdekjen e Krishtit: 

(1) Dënimi u dha nga Perëndia Atë 

Nëse pyesim: “Kush i kërkoi Krishtit që të paguante ndëshkimin për mëkatet tona?” përgjigjja që jep Shkrimi është se ndëshkimi u caktua nga Perëndia Atë duke qenë se Ai përfaqësonte interesat e Trinisë në shpengimin e njerëzve. Ishte drejtësia e Perëndisë ajo që kërkonte që mëkati të shlyhej, dhe, ndër pjesëtarët e Trinisë, ishte Perëndia Atë që kishte rolin e të kërkuarit të shlyerjes. Perëndia Bir, vullnetarisht mori mbi Vete rolin e mbajtjes së dënimit për mëkatin. Duke iu referuar Perëndisë Atë, Pali thotë: “Sepse atë, që nuk njihte mëkat, e bëri mëkat për ne [që është, Krishti], që ne të bëhemi drejtësia e Perëndisë në të.” (2 Kor. 5:21). Isaia tha: “ZOTI bëri që të bjerë mbi të paudhësia e ne të gjithëve” (Isa. 53:6). Ai vazhdon duke përshkruar vuajtjet e Krishtit: “Por i pëlqeu ZOTIT ta rrihte dhe ta bënte të vuante” (Isa. 53:10).

Këtu shikojmë diçka prej dashurisë së mahnitshme si të Perëndisë Atë ashtu edhe të Perëndisë Bir në shpengim. Jo vetëm që Jezusi e dinte se do të duronte dhimbjen e pabesueshme të kryqit, por Perëndia Atë e dinte gjithashtu se do t’i duhej t’i shkaktonte këtë dhimbje Birit të Vet që Ai e donte kaq shumë. “Perëndia e tregon dashurinë e tij ndaj nesh në atë që, kur ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne” (Rom. 5:8).

(2) Jo vuajtje e përjetshme, por pagesë e plotë 

Nëse do të na duhej që të paguanim ndëshkimin për mëkatet tona, do të na duhej të vuanim përjetësisht të ndarë nga Perëndia.^[65]15 Megjithëkëtë, Jezusi nuk vuajti përjetësisht. Ka dy arsye për këtë ndryshim: (a) Po qe se do vuanim për shkak të mëkateve tona, nuk do të ishim kurrë në gjendje të viheshim përsëri në raport të drejtë me Perëndinë. Nuk do të kishte shpresë për shkak se nuk do të kishte mënyrë për të jetuar përsëri si dhe për të fituar drejtësi të përsosur përpara Perëndisë, si dhe nuk do të kishte asnjë mënyrë për të zhbërë natyrën tonë mëkatare e për ta bërë atë të drejtë përpara Perëndisë. Për më tepër, ne do të vazhdonim të ekzistonim si mëkatarë të cilët nuk do të vuanin duke patur një zemër të pastër e të drejtë përpara Perëndisë, por do të vuanin me pishman dhe hidhësi ndaj Perëndisë, duke paguar vazhdimisht kësisoj mëkatin tonë. (b) Jezusi qe në gjendje që të duronte të tërë zemërimin e Perëndisë kundër mëkatit tonë, dhe që ta duronte atë deri në fund. Asnjë njeri i thjeshtë nuk do mund ta kishte bërë këtë, por në sajë të bashkimit të natyrës hyjnore dhe njerëzore në Veten e Tij, Jezusi qe në gjendje të duronte të tërë zemërimin e Perëndisë kundër mëkatit, dhe ta duronte atë deri në fund. Isaia parashikoi që Perëndia “do të shikojë frytin e mundimit të shpirtit të tij dhe do të jetë i kënaqur” (Isa. 53:11). Kur Jezusi e dinte se e kishte paguar plotësisht ndëshkimin për mëkatin tonë, tha: “U krye” (Gjoni 19:30). Po qe se Krishti nuk do ta kishte paguar ndëshkimin e plotë, do të kishte ende dënim për ne, por përderisa Ai ka paguar ndëshkimin e plotë që ne kishim hak, “Tani, pra, nuk ka asnjë dënim për ata që janë në Krishtin Jezus” (Rom. 8:1).

Në këtë pikë, do të ishte e udhës për ne të kuptonim se nuk ka asgjë në karakterin e përjetshëm të Perëndisë, si dhe asgjë në ligjet që Perëndia kishte dhënë për njerëzimin që të kërkonte të kishte vuajtje të përjetshme për të shlyer mëkatin e njeriut. Në fakt, po qe se ka vuajtje të përjetshme, kjo thjesht tregon se ndëshkimi nuk është paguar kurrë plotësisht, dhe se i ligu vazhdon të jetë mëkatar nga natyra. Por, kur vuajtjet e Krishtit në fund përfunduan në kryq, kjo tregoi se Ai kishte mbajtur masën e plotë të zemërimit të Perëndisë kundër mëkatit, dhe se nuk kishte mbetur më ndëshkim për të paguar. Kjo gjithashtu tregoi se Ai për Vete, qe i drejtë përpara Perëndisë. Në këtë mënyrë, fakti që Krishti vuajti për një kohë të kufizuar e jo për përjetësi, tregon që vuajtja e Tij ishte një pagesë e mjaftueshme për mëkatet. Autori i “Hebrenjve” e përsërit vazhdimisht këtë temë, duke theksuar plotësimin si dhe finalizimin e veprës shpenguese të Krishtit:

Edhe jo për ta ofruar si fli veten e vet shumë herë, sikurse kryeprifti që hyn vit për vit në shenjtërore me gjakun e një tjetri, sepse përndryshe ai duhet të vuante shumë herë qëkurse u krijua bota; por tani, vetëm një herë, në fund të shekujve, Krishti u shfaq për të prishur mëkatin me anë të flijimit të vetvetes... Krishti, pasi u dha një herë për të marrë mbi vete mëkatet e shumëve, do të duket për së dyti pa mëkat për ata që e presin me durim për shpëtim . (Heb. 9:25–28)

Ky theksim që Besëlidhja e Re i bën plotësimit dhe finalizimit të vdekjes sakrifikuese të Krishtit, bie ndesh me mësimin e Katolicizmit Romak se në meshë, kemi një përsëritje të flijimit të Krishtit.^[66]16 Për shkak të këtij mësimi zyrtar të Kishës Katolike Romake, shumë Protestantë që prej kohës së Reformimit e ende sot e kësaj dite, janë të bindur se ata nuk munden me ndërgjegje të mirë që faktikisht të marrin pjesë në meshën Katolike Romake, sepse do të dukej se kjo do të nënkuptonte një përkrahje të pikëpamjes Katolike të flijimit të Krishtit që përsëritet për çdo herë që mbahet meshë.

Theksi që Besëlidhja e Re vë mbi plotësimin si dhe finalizimin e flijimit nga Krishti të Vetes për ne, ka edhe shumë zbatime praktike, sepse kjo na siguron se nuk ka mbetur më shumë ndëshkim për mëkatin për ne për të paguar. Ndëshkimi është paguar plotësisht prej Krishtit, dhe neve nuk duhet të na mbesë më frikë nga ndonjë ndëshkim apo dënim tjetër.

(3) Kuptimi i Gjakut të Krishtit 

Besëlidhja e Re, shpesh herë e lidh gjakun e Krishtit me shpengimit tonë. Për shembull, Pjetri thotë: “duke ditur se jo me anë gjërash që prishen, si argjendi ose ari, jeni shpenguar nga sjellja e kotë e dorëzuar nga etërit, por me anë të gjakut të çmuar të Krishtit, si të Qengjit të patëmetë dhe të panjollë” (1 Pjetrit 1:18–19).

Gjaku i Krishtit është prova e qartë e jashtme që gjaku i jetës së Tij u derdh kur Ai vdiq me një vdekje prej therori, për të paguar për shpengimin tonë—“gjaku i Krishtit” do të thotë vdekja e Tij në aspektet e tij shpëtuese.^[67]17 Paçka se ne mund të mendojmë se gjaku i Krishtit (si provë që Ai e kishte dhënë jetën) do të kishte një referencë ekskluzive ndaj heqjes së fajit tonë gjyqësor përpara Perëndisë, sepse kjo është referenca e tij kryesore. Autorët e Besëlidhjes së Re, i atribuojnë atij gjaku edhe një sërë efektesh të tjera. Përmes gjakut të Krishtit, pastrohen ndërgjegjet tona (Heb. 9:14), ne fitojmë një hyrje të guximshme tek Perëndia në adhurim si dhe në lutje (Heb. 10:19), ne në mënyrë progresive pastrohemi nga mëkati i mbetur (1 Gjonit 1:7; kr. Zbu. 1:5b), jemi në gjendje që të mposhtim akuzuesin e vëllezërve (Zbu. 12:10–11), si dhe shpëtohemi nga mënyra e mëkatshme e jetesës (1 Pjetrit 1:18–19).^[68]18

Shkrimi na flet kaq shumë për gjakun e Krishtit, për shkak se derdhja e tij qe një provë shumë e qartë që jeta e Tij po jepej si një ekzekutim gjyqësor (d.m.th., Ai u dënua me vdekje si dhe vdiq duke paguar një dënim të vënë si nga një gjykatës tokësor njerëzor, ashtu edhe nga Perëndia Vetë në qiell). Theksi që Shkrimi vë mbi gjakun e Krishtit, tregon gjithashtu lidhjen e qartë që ekziston mes vdekjes së Krishtit si dhe flijimeve të shumta në Besëlidhjen e Vjetër të cilat përfshinin derdhjen e gjakut të  kafshëve të gjalla që bëheshin fli. Të tëra këto flijime tregonin përpara në kohë, dhe paraqisnin një tablo paraprake të vdekjes së Krishtit.

(4) Vdekja e Krishtit si “Zëvendësim Penal” 

Pikëpamja e vdekjes së Krishtit, e paraqitur këtu, është quajtur shpesh herë teoria e “zëvendësimit penal.” Vdekja e Krishtit ishte “penale” në atë që Ai mbajti ndëshkimin kur vdiq. Vdekja e Tij ishte gjithashtu një “zëvendësim” në atë që Ai ishte një zëvendësues i yni kur vdiq. Kjo ka qenë mënyra ortodokse e kuptimit të shlesës nga teologët ungjillorë, në kontrast kjo me pikëpamjet e tjera  të cilat përpiqen ta shpjegojnë shlesën si të shkëputur nga ideja e zemërimit të Perëndisë apo pagesës së ndëshkimit për mëkatin (shiko më poshtë).

Kjo pikëpamje e shlesës, nganjëherë është quajtur teoria e shlesës vikarioze. “Vikar” është dikush që është zëvendës i një tjetri apo që përfaqëson një tjetër. Vdekja e Krishtit ishte për rrjedhojë “vikarioze” sepse Ai zuri vendin tonë e na përfaqësoi ne. Si përfaqësuesi ynë, Ai mori mbi Vete ndëshkimin që ne meritojmë.

d. Termat e Besëlidhjes së Re të cilat përshkruajnë aspekte të ndryshme të shlesës: Vepra shlyese e Krishtit është një ngjarje e ndërlikuar e cila ka disa efekte mbi ne. Për rrjedhojë ajo mund të shikohet nga një sërë aspektesh të ndryshme. Besëlidhja e Re përdor fjalë të ndryshme për t’i përshkruar këto. Ne do të shqyrtojmë katër prej termave më të rëndësishme.

Këto katër terma tregojnë se si vdekja e Krishtit u përball me katër nevoja që ne si mëkatarë kemi:

1.     Ne meritojmë që të vdesim si ndëshkim për mëkatin.

2.     Ne meritojmë që të mbajmë zemërimin e Perëndisë kundër mëkatit.

3.     Ne jemi të ndarë nga Perëndia përmes mëkateve tona.

4.     Ne jemi në zgjedhë ndaj mëkatit si dhe ndaj mbretërisë së Satanit.

Këto katër nevoja janë plotësuar nga vdekja e Krishtit në mënyrat vijuese:

(1) Flijim 

Për të paguar ndëshkimin me vdekje që ne meritojmë për shkak të mëkateve tona, Krishti vdiq si një flijim për ne. “Vetëm një herë, në fund të shekujve, Krishti u shfaq për të prishur mëkatin me anë të flijimit të vetvetes.” (Heb. 9:26).

(2) Pajtimore 

Për të na larguar nga zemërimi i Perëndisë, zemërim që e kishim hak, Krishti vdiq si një pajtimore për mëkatet tona. “Në këtë është dashuria: jo se ne e deshëm Perëndinë, por që ai na deshi ne dhe dërgoi Birin e tij si shlyerje për mëkatet tona” (1 Gjonit 4:10).

(3) Pajtim 

Për të tejkaluar ndarjen tonë nga Perëndia, na duhej dikush që të siguronte pajtimin e kësisoj të na kthente në bashkësi me Perëndinë. Pali thotë se “Të gjitha janë nga Perëndia që na pajtoi me veten e tij përmes Jezu Krishtit dhe na dha shërbimin e pajtimit, sepse Perëndia ishte në Krishtin duke pajtuar botën me veten e tij” (2 Kor. 5:18–19).

(4) Shpengim 

Për shkak se ne si mëkatarë jemi nën zgjedhën e mëkatit dhe të Satanit, na duhet dikush që të sigurojë shpengim dhe për rrjedhojë të na “shpengojë” nga zgjedha ku jemi. Kur flasim për shpengimin, del në pah ideja e “shpërblesës”. Shpërblesa është çmimi i cili paguhet për të shpenguar dikë nga zgjedha apo robëria ku ndodhet. Jezusi tha për Veten: “Sepse edhe Biri i njeriut nuk erdhi që t'i shërbejnë, por për të shërbyer dhe për të dhënë jetën e tij si shpërblesë për shpengimin e shumë vetave” (Marku 10:45). Po qe se shtrojmë pyetjen se kujt iu pagua ajo shpërblesë, do kuptojmë se analogjia njerëzore e një pagese shpërblese, nuk i shkon për shtat çdo detaji të shlesës që bëri Krishti. Paçka se ne ishim nën zgjedhën e mëkatit dhe të Satanit, asnjë “shpërblesë” nuk iu pagua as “mëkatit” e as Satanit vetë, sepse ata nuk kishin autoritet për të kërkuar një pagesë të tillë, e gjithashtu Satani nuk ishte ai shenjtëria e të cilit u skandalizua nga mëkati dhe që kërkonte një ndëshkim për mëkatin. Siç e pamë më përpara, ndëshkimi për mëkatin u pagua nga Krishti dhe u mor dhe u pranua nga Perëndia Atë. Por, ne ngurrojmë të flasim për pagesën e një “shpërblese” ndaj Perëndisë Atë, sepse nuk ishte Ai që na mbante nën zgjedhë, por Satani si dhe mëkatet tona. Për rrjedhojë, në këtë pikë, ideja e një pagese shpërblese nuk mund të shtjellohet në çdo hollësi. Është e mjaftueshme të vërejmë se një çmim u pagua (vdekja e Krishtit) dhe rezultati ishte që ne u “shpenguam” nga zgjedha ku ishim.

Ne u shpenguam nga zgjedha e Satanit, për shkak se “gjithë bota gjendet në ligësi” (1 Gjonit 5:19), dhe kur Krishti erdhi, Ai vdiq që “të çlironte të gjithë ata, që nga frika e vdekjes i ishin nënshtruar robërisë për tërë jetën” (Heb. 2:15). Në fakt, Perëndia Atë “Ai na nxori nga pushteti i errësirës dhe na zhvendosi në mbretërinë e Birit të tij të dashur” (Kol. 1:13).

Sa për çlirimin nga zgjedha e mëkatit, Pali thotë: “Kështu edhe ju, llogariteni veten të vdekur për mëkatin, por të gjallë për Perëndinë, në Krishtin Jezus....Sepse mëkati nuk do të zotërojë më mbi ju, sepse nuk jeni nën ligj, por nën hir” (Rom. 6:11, 14). Ne jemi çliruar nga zgjedha ndaj fajit të mëkatit si dhe nga zgjedha ndaj fuqisë sunduese të tij në jetën tonë.

e. Pikëpamje të tjera mbi shlesën: Në kontrast me pikëpamjen e zëvendësimit penal të shlesës të paraqitur në këtë kapitull, ka një sërë pikëpamjesh të tjera që janë mbrojtur në historinë e kishës.

(1) Teoria e Shpërblesës ndaj Satanit 

Kjo pikëpamje u mbështet nga Origjeni (rreth vitit 185—. 254 mbas K.), i cili ishte një teolog nga Aleksandria dhe më pas nga Cezarea, dhe pas tij nga disa të tjerë përgjatë historisë së hershme të kishës. Sipas kësaj pikëpamjeje, shpërblesa që Krishti pagoi për të na shpenguar, iu pagua Satanit duke qenë se të gjithë njerëzit gjendeshin në mbretërinë e tij për shkak të mëkatit.

Kjo teori nuk gjen konfirmim të drejtpërdrejtë në Shkrim dhe ka fituar pak mbështetës përgjatë historisë së kishës. Ajo në mënyrë të gabuar mendon Satanin dhe jo Perëndinë si ai që kërkoi të bëhej një pagesë për mëkatin, dhe kësisoj shpërfill plotësisht kërkesat e drejtësisë së Perëndisë në lidhje me mëkatin. Teoria në fjalë e shikon Satanin si shumë më të fuqishëm nga ç’është faktikisht, konkretisht me fuqinë për të kërkuar çfarëdo gjëje që dëshiron prej Perëndisë, e jo si një i cili është dëbuar nga qielli e që nuk ka të drejtë të kërkojë asgjë prej Perëndisë. Shkrimi nuk thotë asgjëkund që ne si mëkatarë i detyrohemi ndonjë gjë Satanit, por në mënyrë të përsëritur thotë se Perëndia kërkon prej nesh një pagesë për mëkatet tona. Kjo pikëpamje gjithashtu nuk arrin të trajtojë tekstet të cilat flasin për vdekjen e Krishtit si një fli pajtues i ofruar ndaj Perëndisë Atë për mëkatet tona, apo faktin që Perëndia Atë përfaqëson Trininë në pranimin e pagesës për mëkatet nga Krishti (shiko diskutimin më lart).

(2) Teoria e ndikimit moral 

E mbrojtur për herë të parë nga Pitër Abelardi [Peter Abelard (1079–1142)], që ishte një teolog francez, teoria e ndikimit moral të shlesës, beson se Perëndia nuk kërkoi pagesën e ndëshkimit për mëkatin, por që vdekja e Krishtit ishte thjesht një mënyrë në të cilën Perëndia tregoi se sa shumë Ai i donte qeniet njerëzore, duke u identifikuar me vuajtjet e tyre, deri në pikën e vdekjes. Vdekja e Krishtit për rrjedhojë u bë një shembull i madh mësimor që tregon dashurinë e Perëndisë ndaj nesh, dhe tërheq prej nesh një përgjigje plotë mirënjohje, që duke dashur Atë, ne jemi falur.

Vështirësia e madhe me këtë pikëpamje, është se ajo bie ndesh me kaq shumë pasazhe të Shkrimit të cilat flasin për Krishtin i Cili vdiq për mëkatin, mbarti mëkatin tonë apo që vdiq si një fli pajtues. Për më tepër ajo e zhvesh shlesën nga karakteri i saj objektiv, për shkak se i përmbahet mendimit që shlesa nuk pati efekt tek Perëndia Vetë. Së fundi,  ajo nuk ka asnjë mënyrë trajtimit të fajit tonë, sepse nëse Krishti nuk vdiq për të paguar për mëkatet tona, ne nuk kemi të drejtë t’i besojmë Atij për faljen e mëkateve tona.

(3) Teoria e shembullit 

Teoria e shembullit të shlesës, na u mësua nga Socinianët, pasuesit e Faust Socinit (Faustus Socinus) (1539–1604), që ishte një teolog italian i cili u shpërngul në Poloni më 1578 dhe që mblodhi rreth vetes shumë pasues.^[69]19 Teoria e shembullit, ashtu sikurse teoria e ndikimit moral, gjithashtu mohon që drejtësia e Perëndisë kërkon pagesë për mëkatin; ajo thotë se vdekja e Krishtit thjesht na siguron një shembull të mënyrës se si ne duhet të kemi besim e t’i bindemi në mënyrë të përsosur Perëndisë, edhe nëse ai mirëbesim dhe bindje çon në një vdekje të tmerrshme. Ndërkohë që teoria e ndikimit moral thotë se vdekja e Krishtit na mëson se sa shumë Perëndia na do, teoria e shembullit thotë se vdekja e Krishtit na mëson se si duhet të jetojmë. Mbështetje për këtë pikëpamje, mund të gjendet tek “1 Pjetrit” 2:21, “Sepse për këtë u thirrët, sepse edhe Krishti vuajti për ne, duke na lënë një shembull, që të ndiqni gjurmët e tij.”

Ndërkohë që është e vërtetë se Krishti është një shembull për ne edhe në vdekjen e Tij, pyetja shtrohet nëse ky fakt është shpjegimi i plotë i shlesës. Teoria e shembullit nuk arrin të shpjegojë Shkrimet e shumta të cilat përqendrohen tek vdekja e Krishtit si një pagesë për mëkatin, pra faktin që Krishti mbarti mëkatet tona, si dhe faktin që Ai qe flija pajtuese për mëkatet tona. Edhe vetëm këto arsye mjaftojnë për të kuptuar se kjo teori duhet refuzuar. Për më tepër, kjo teori vërtet që si përfundim argumenton se njeriu mund ta shpëtojë veten duke ndjekur shembullin e Krishtit dhe duke i besuar e duke iu bindur Perëndisë, njëlloj sikurse bëri Krishti. Kësisoj, ajo nuk arrin të tregojë se si mund të hiqet faji i mëkatit tonë, për shkak se nuk beson se Krishti faktikisht pagoi ndëshkimin për mëkatet tona apo se siguroi zgjidhjen për fajin tonë kur Ai vdiq.

(4) Teoria Qeveritare 

Teoria qeveritare e shlesës u dha mësim fillimisht nga një teolog dhe jurist holandez i quajtur Hygo Grotius (Hugo Grotius) (1583–1645). Sipas kësaj teorie, Perëndia nuk kishte përse të kërkonte faktikisht pagesë për mëkatin, por, përderisa Ai ishte Perëndi i gjithëpushtetshëm, Ai mund të kishte lënë mënjanë atë kërkesë dhe thjesht të kishte falur mëkatet pa pagesën e dënimit. Pastaj, cili ishte qëllimi i vdekjes së Krishtit? Ishte demonstrimi prej Perëndisë i faktit që ligjet e Tij qenë shkelur, që Ai është ligjvënësi moral si dhe qeverisësi i universit, dhe se një lloj ndëshkimi do të kërkohej kurdoherë që ligjet e Tij të shkeleshin. Kësisoj Krishti nuk pagoi ekzaktësisht ndëshkimin për mëkatet aktuale të ndokujt, por thjesht vuajti për të treguar se kur ligjet e Perëndisë shkelen, duhet paguar një penalitet.

Formimi gradual i Besores së Apostujve

Problemi me këtë pikëpamje përsëri është se ajo nuk arrin të shpjegojë në mënyrë të mjaftueshme të tëra Shkrimet të cilat flasin për Krishtin i Cili mban mëkatet tona në kryq, e për Perëndinë i Cili vë mbi Krishtin paudhësinë e të gjithëve ne, për Krishtin i Cili vdes si fli për mëkatet tona në kryq dhe për Krishtin që është flija pajtuese për mëkatet tona. Për më tepër, kjo largon karakterin objektiv të shlesës duke bërë qëllim të saj jo vënien në vend të drejtësisë së Perëndisë, por thjesht atë të ndikimit mbi ne për të na bërë të kuptojmë se Perëndia ka ligje të cilat duhet të zbatohen. Kjo pikëpamje nënkupton gjithashtu se ne nuk mundet që me të drejtë të besojmë në veprën e përfunduar të Krishtit për faljen e mëkateve tona, sepse Ai nuk ka bërë aktualisht pagesën për këto mëkate. Për më tepër, kjo e bën fitimin aktual të faljes për ne, diçka që ndodhi në mendjen e Perëndisë, pa lidhje me vdekjen e Krishtit në kryq. Ai e kishte vendosur tashmë që të na falte pa kërkuar ndonjë penalitet prej nesh dhe pastaj e ndëshkoi Krishtin vetëm për të demonstruar se Ai ishte ende qeverisësi moral i universit. Por, kjo do të thotë se Krishti (sipas kësaj pikëpamjeje) nuk është se faktikisht e fitoi faljen apo shpëtimin që na duhej ne, dhe kësisoj vlera e veprës së Tij shpenguese minimizohet gjerësisht. Si përfundim, kjo teori nuk arrin të shpjegojë në mënyrë të mjaftueshme pandryshueshmërinë e Perëndisë si dhe pastërtinë dhe drejtësinë e Tij të pafund. Të thuash se Perëndia mund të falë mëkate, pa kërkuar ndonjë penalitet (pavarësisht faktit se përgjatë gjithë Shkrimit, mëkati kërkon gjithnjë pagesën e një penaliteti) do të thotë të nënvlerësosh seriozisht karakterin absolut të drejtësisë së Perëndisë.

f. A zbriti Krishti në ferr? ^[70]20 Nganjëherë është thënë se Krishti zbriti në ferr pasi vdiq. Fraza “Ai zbriti në ferr” nuk shfaqet në Bibël, por Besorja e Apostujve që ka një përdorim të gjerë thotë: “u kryqëzua, vdiq dhe u varros, Ai zbriti në ferr; të tretën ditë u ringjall.” A do të thotë kjo se Krishti duroi vuajtje të mëtejshme edhe pas vdekjes në kryq? Siç do ta shikojmë më poshtë, një shqyrtim i provave biblike tregon se Ai nuk zbriti atje, por përpara se të shikojmë në tekstet përkatëse biblike, është e përshtatshme që të shqyrtojmë frazën “Ai zbriti në ferr” tek Besorja e Apostujve.

(1) Origjina e frazës: “Ai zbriti në ferr” 

Rrethana të paqarta gjenden pas një pjese të mirë të historisë së vetë kësaj fraze. Origjinat e saj, vendi se ku mund të gjenden, janë larg të qenurit të lavdërueshme. Historiani i madh i kishës, Philip Schaff ka përmbledhur zhvillimin e Besores së Apostujve në një tabelë të zgjeruar, e cila është ritreguar në faqet 583–585.^[71]21

Kjo tabelë tregon se në ndryshim nga Besorja e Nikesë dhe Përkufizimi Kalcedonian, Besorja e Apostujve nuk u shkrua e as u aprovua nga një këshill i vetëm kishtar në një kohë specifike. Përkundrazi, ajo gradualisht mori formën që ka sot aty rreth viteve 200 deri 750 mbas K.

Është për t’u habitur që zbulojmë se fraza “Ai zbriti në ferr” nuk gjendet në asnjë nga versionet e mëparshme të Besores (në versionet e përdorura në Romë, në pjesën tjetër të Italisë dhe në Afrikë) derisa ajo shfaqet në një nga dy versionet e paraqitura nga Rufinusi në vitin 390 mbas K. Që atëherë, ajo nuk u përfshi përsëri në ndonjë version të besores, deri në vitin 650 mbas K. Për më tepër Rufinusi (personi i vetëm i cili e përfshiu atë përpara vitit 650 mbas K.), për vete nuk mendonte se ajo kishte kuptimin që Krishti zbriti në ferr, por me këtë frazë ai thjesht nënkuptonte se Krishti u “varros.”^[72]22 Me fjalë të tjera, me këtë ai nënkuptoi se Krishti “zbriti në varr.” (Forma në greqisht ka ᾅδης (G87) që do të thotë thjesht “varr,” jo γέεννα (G1147) “ferr, vend ndëshkimi.”). Ne duhet që gjithashtu të vërejmë se kjo frazë, shfaqet vetëm në një nga dy versionet e Besores që na kanë mbërritur nga Rufinusi: ajo nuk ishte në formën romake të Besores që Ai ruajti.

Kjo për rrjedhojë do të thotë se deri në vitin 650 mbas K. nuk ka asnjë version të Besores i cili të përfshijë këtë frazë me nënkuptimin që Krishti “zbriti në ferr”. I vetmi version i cili e përfshin këtë frazë përpara vitit 650 mbas K. i  jep një kuptim tjetër. Në këtë pikë, pyesim veten nëse termi apostolik mundet që në ndonjë farë mënyre të gjejë zbatim tek kjo frazë, apo nëse ajo me të drejtë e ka vendin në një besore titulli i të cilës vetë-pretendon se rrjedh nga apostujt më të hershëm të Krishtit.

Ky vështrim i përgjithshëm i zhvillimit historik të kësaj fraze, ngre gjithashtu mundësinë se kur kjo frazë filloi që të përdorej më gjerësisht, mund të ketë qenë në versione të tjera (të cilat nuk kanë arritur deri tek ne) të cilat nuk përmbanin shprehjen “dhe u varros.” Po të jetë kështu, edhe për të tjerët ajo mund të ketë patur po të njëjtin kuptim që kishte për Rufinusin: “zbriti në varr.” Por, më vonë, kur kjo frazë u ngërthye në versione të ndryshme të Besores e cila tashmë e kishte frazën “dhe u varros,” duheshin dhënë disa shpjegime të tjera për të. Kjo ndërkallje e gabuar e kësaj fraze pas fjalëve: “dhe u varros”, me sa duket e bërë nga dikush rreth vitit 650 mbas K., çoi në përpjekje të të gjitha sojeve, për të shpjeguar frazën “Ai zbriti në ferr” në një mënyrë e cila të mos binte ndesh me pjesën tjetër të Shkrimit.

Disa e kanë marrë me kuptimin që Krishti vuajti mundimet e ferrit ndërkohë që ishte në kryq. Kalvini për shembull, thotë se: “Zbritja e Krishtit në ferr” i referohet faktit që Ai jo vetëm që vdiq një vdekje trupore, por se “ishte e volitshme njëkohësisht për Të që t’i nënshtrohej zemërimit të ashpër të Perëndisë për të paqtuar zemërimin e Tij se dhe për të përmbushur gjykimin e Tij të drejtë.”^[73]23

Në mënyrë të ngjashme, Katekizmi i Hedelbergut, Pyetja 44, thotë:

Përse është shtuar: Ai zbriti në Hades?

Përgjigje: Që në tundimet e mia më të mëdha, unë mund të jem i sigurt se Krishti, Zoti im, me anë të ankthit, dhimbjeve, dhe frikërave të patregueshme që vuajti në shpirtin e Tij në kryq dhe përpara kryqit, më ka shpenguar mua nga ankthi dhe torturat e ferrit.^[74]24

Por, a është ky një shpjegim i mjaftueshëm i frazës: “Ai zbriti në ferr”? Ndërkohë që është e vërtetë se Krishti vuajti derdhjen e zemërimit të Perëndisë në kryq, ky shpjegim nuk gjen përshtatje të vërtetë me frazën tek Besorja e Apostujve—“zbriti” si zor se prezanton këtë iden, dhe vendosja e kësaj fraze pas “u kryqëzua, vdiq, dhe u varros” e bën këtë një interpretim artificial dhe jobindës.

Të tjerë e kanë marrë me kuptimin se Krishti vazhdoi në “gjendjen e të vdekurit” deri në ringjalljen e Vet. Katekizmi më i Zgjeruar i Uestiministerit, pyetja 50, thotë:

Përulësimi i Krishtit pas vdekjes së tij, kishte të bënte me varrosjen e Tij si dhe me vazhdimin e Tij në gjendje të vdekur si dhe nën fuqinë e vdekjes deri në ditën e tretë; gjë e cila është shprehur ndryshe me këto fjalë: Ai zbriti në ferr.

Paçka se është e vërtetë që Krishti vazhdoi në gjendjen e vdekjes deri në ditën e tretë, edhe një herë tjetër është dhënë shpjegimi i sforcuar dhe jo bindës i “Ai zbriti në ferr,” sepse vendosja e asaj fraze, pastaj do t’i jepte një kuptim të paqartë: “ai u kryqëzua, vdiq, dhe u varros; Ai zbriti në të qenurit i vdekur.” Ky interpretim nuk shpjegon se çfarë kuptimi kishin fjalët fillimisht në këtë radhitje, por është më tepër një përpjekje jobindëse për të nxjerrë një kuptim të pranueshëm teologjik prej tyre.

Për më tepër, fjala “ferr”, nuk ka kuptim të tillë si thjesht “të jesh i vdekur” (paçka se fjala greke ᾅδης, G87, mund ta ketë edhe këtë kuptim), kështu që kjo kthehet në një shpjegim dyfish artificial për ne.

Së fundi, disa kanë argumentuar duke thënë se kjo frazë ka kuptimin e vetëm asaj që duket se ka kuptim me lexim të parë: se Krishti aktualisht zbriti vërtetë në ferr pas vdekjes së Tij në kryq. Është e lehtë që Besoren e Apostujve ta marrim me kuptimin e thjesht (me të vërtetë që ky është kuptimi natyror), por pastaj ngrihet një pyetje tjetër: A mbështet kjo ide nga Shkrimi?

(2) Mbështetje e mundshme biblike për një zbritje në ferr 

Mbështetje për idenë që Krishti zbriti në ferr, është gjendur kryesisht në pesë pasazhe: “Veprat” 2:27; “Romakëve” 10:6–7; “Efesianëve” 4:8–9; “1 Pjetrit 3:18–20; dhe “1 Pjetrit” 4:6. (janë përdorur edhe disa pasazhe të tjerë por me më pak forcë bindëse.)^[75]25 Me një shqyrtim më nga afër, a e mbështet qartë ndonjë prej këtyre pasazheve këtë mësim?

(a) “Veprat” 2:27. Kjo është pjesë e predikimit të Pjetrit në Ditën e Rrëshajave ku ai po citon “Psalmin” 16:10. Tek Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar: King James Version ky varg jepet kështu: “për shkak se ti nuk do ta lësh shpirtin tim në ferr as nuk ke për ta lejuar të Shenjtin Tënd që të shikojë kalbje.”

A do të thotë kjo se Jezusi hyri në ferr pasi vdiq? Jo domosdoshmërisht sepse është edhe një kuptim tjetër padyshim i mundshëm në këto vargje. Fjala “ferr” këtu përfaqëson një term të Besëlidhjes së Re (ᾅδης, G87) dhe një term hebraik të Besëlidhjes së Vjetër (שְׁאֹול, H8619, rëndom i përkthyer me emrin sheol) që mund të ketë kuptimin thjesht “varri” apo “vdekje” (gjendja e të qenurit i vdekur). Kësisoj, versioni në anglisht i Biblës, i titulluar NIV e përkthen: “Ngaqë ti nuk do të më braktisësh mua në varr as nuk do ta lësh të Shenjtin Tënd të provojë kalbje” (Veprat 2:27). Ky kuptim është i preferueshëm për shkak se konteksti thekson faktin që trupi i Krishtit u ngrit nga varri, ndryshe nga ai i Davidit i cili mbeti në varr. Arsyetimi është: “edhe mishi im do të prehet në shpresë” (v. 26), “Sepse ti nuk do ta lësh shpirtin tim në Hades” (v. 27). Pjetri është duke përdorur psalmin e Davidit për të treguar se trupi i Krishtit nuk u kalb, për rrjedhojë, Ai është ndryshe nga Davidi, i cili “vdiq dhe u varros; dhe varri i tij është ndër ne deri ditën e sotme” (v. 29). Për rrjedhojë, ky pasazh rreth ringjalljes së Krishtit nga varri, nuk e mbështet në mënyrë bindëse idenë që Krishti zbriti në ferr.

(b) “Romakëve” 10:6–7. Këto vargje përmbajnë dy pyetje retorike, përsëri citime nga Besëlidhja e Vjetër (nga L. i P. 30:13): “Mos thuaj në zemrën tënde: Kush do të ngjitet në qiell?". Kjo do të thotë që të zbresë Krishti. Ose: "Kush do të zbresë në humnerë?". Kjo do të thotë që të sjellë lart Krishtin prej së vdekurish” Por ky pasazh si zor se na mëson që Krishti zbriti në Ferr. Qëllimi i këtij pasazhi është se Pali po i thotë popullit të mos i bënte këto pyetje për shkak se Krishti nuk është shumë larg, Ai është afër, dhe besimi tek Ai është po aq afër sa rrëfimi me gojën tonë dhe besimi me zemrën tonë (v. 9). Këto pyetje të ndaluara janë pyetjet e mosbesimit, jo pohime të asaj që Shkrimi na mëson. Megjithëkëtë, disa kanë kundërshtuar duke thënë se Pali nuk do të kishte pritur që lexuesit e tij të bënin pyetje të tilla po qe se nuk do të njihej gjerësisht se Krishti faktikisht zbriti “në ferr.” Sidoqoftë, edhe nëse kjo është e vërtetë, Shkrimi nuk do të na thoshte apo nënkuptonte se Krishti shkoi në “ferr” (në kuptimin e një vendi ndëshkimi për të vdekurit, që zakonisht shprehet nga fjala greke γέεννα, G1147), por përkundrazi, që Ai shkoi në “humnerë” (Gr. ἄβυσσος (G12) një term ky i cili shpesh tek LXX përdoret për të shprehur thellësitë e oqeanit [Zan. 1:2; 7:11; 8:2; L. i P. 8:7; Ps. 106:26 (107:26)], por gjithashtu mundet që dukshëm t’i referohet botës së të vdekurve [Ps. 70:20 (71:20)]).^[76]26

Pali këtu përdor fjalën “humnerë” (ἄβυσσος (G12)) në kontrast me “qiellin” me qëllim për të krijuar përshtypjen e një vendi i cili është i paarritshëm e i papërshkueshëm nga qeniet njerëzore. Kontrasti nuk është: “Kush do të shkojë të gjejë Krishtin në një vend bekimi të madh (qielli) apo në një vend ndëshkimi të madh (ferri)?” por përkundrazi, “Kush do të shkojë të gjejë Krishtin në një vend i cili është aq i lartë saqë është i paarritshëm (qielli) apo në një vend që është aq i ulët saqë është i paarritshëm (humnera, apo bota e të vdekurve)?” Asnjë pohim apo mohim për “zbritjen në ferr” nuk mund të gjendet në këtë pasazh.

(c) “Efesianëve” 4:8–9. Këtu, Pali shkruan: “Dhe kjo: "Ai u ngjit", ç'do të thotë tjetër përveç se ai më parë edhe kishte zbritur në pjesët më të ulëta të dheut?”

A do të thotë kjo se Krishti “zbriti” në ferr? Në pamje të parë, nuk është e qartë se çfarë nënkuptohet këtu me “pjesët më të ulëta të dheut,” por ka një përkthim tjetër i cili duket se jep kuptimin më të mirë: “Çfarë tjetër nënkupton ‘ai zbriti’ përveçse që Ai gjithashtu zbriti në rajonet më të ulëta tokësore?” (NIV). Këtu, versioni në anglisht i Biblës, i titulluar NIV e merr “zbriti” si referencë ndaj ardhjes së Krishtit në tokë si një foshnje (Mishërimi). Katër fjalët e fundit, janë kuptim i pranueshëm i tekstit greqisht të frazës “rajonet më të ulëta të tokës” me kuptimin “rajonet më të ulëta të cilat janë toka” (kjo formë gramatikore në greqisht atëherë do të quhej një apozicion i gjinores). Të njëjtën gjë ne bëjmë në anglisht, për shembull, me frazën “qyteti i Çikagos,” ne nënkuptojmë “qytetin e quajtur Çikago.”

Mënyra e përkthimit që i bën versioni NIV, është e preferueshme në këtë kontekst sepse Pali po thotë se Krishti i Cili shkoi në qiell (në ngjitjen lart të Tij), është po Ai i Cili më parë zbriti nga qielli (v. 10). Ajo “zbritje” nga qielli, pa dyshim që ndodhi, kur Krishti erdhi që të lindej si njeri. Kështu, vargu flet për mishërimin, jo për zbritjen në ferr.^[77]27

(d) “1 Pjetrit” 3:18–20. Për shumë njerëz, ky është pasazhi më i vështirë për t’u kuptuar në tërë këtë temë. Pjetri na thotë se Krishti “U vra sipas mishit, por u ngjall me anë të Frymës, me anë të të cilit ai shkoi t'u predikojë frymërave që ishin në burg, që dikur nuk bindeshin, dikur kur zemra e gjerë e Perëndisë i priste në ditët e Noeut, ndërsa po ndërtohej arka” .

A i referohet kjo predikimit të Krishtit në ferr?

Disa, shprehjen: “ai shkoi t'u predikojë frymërave që ishin në burg” e kanë marrë me kuptimin që Krishti shkoi në ferr dhe u predikoi frymëve që ishin atje, qoftë duke shpallur ungjillin dhe duke ofruar një shans të dytë për t’u penduar, qoftë thjesht duke shpallur se Ai kishte ngadhënjyer mbi ta dhe se ata ishin përjetësisht të dënuar.

Por këto interpretime, nuk arrijnë të shpjegojnë në mënyrë të përshtatshme as pasazhin vetë e as vendin e tij në këtë kontekst. Pjetri nuk thotë se Krishti u predikoi frymëve në përgjithësi, por vetëm atyre që “dikur nuk bindeshin... ndërsa po ndërtohej arka.” Një audiencë e tillë e kufizuar (ata që nuk u bindën gjatë ndërtimit të arkës), do të ishte një grup i çuditshëm kur mendon që Krishti të shkonte në ferr enkas për t’u predikuar atyre. Nëse Krishti shpalli triumfin e Tij, përse e bëri këtë ndaj vetëm atyre mëkatarëve e jo ndaj tërë të tjerëve? Gjithashtu, nëse Ai ofroi një shans të dytë për shpëtim, përse e bëri këtë ndaj vetëm atyre mëkatarëve e jo ndaj të tërëve? Madje edhe më e vështirë për këtë pikëpamje, është fakti që Shkrimi gjetiu të lë të kuptosh se pas vdekjes nuk ka më mundësi për t’u penduar (Luka 16:26; Heb. 10:26–27).

Për më tepër, konteksti i “1 Pjetrit” 3 e bën “predikimin në ferr” të pa gjasë. Pjetri po i inkurajon lexuesit e vet që të dëshmojnë me guxim ndaj jobesimtarëve armiqësorë që kanë përreth. Ai thjesht u tha atyre: “jini gjithnjë gati për mbrojtje ndaj kujtdo që ju kërkon fjalë për shpresën që është në ju” (1 Pjetrit 3:15). Ky motiv ungjillor do ta humbiste peshën e tij nëse Pjetri do të ishte duke dhënë mësim një shans të dytë për shpëtim pas vdekjes. Kjo gjithashtu nuk do të përshtatej aspak me një “predikim” për dënimin.

A i referohet kjo predikimit të Krishtit ndaj engjëjve të rënë?

Për të dhënë një shpjegim më të mirë për këto vështirësi, një sërë komentuesish kanë propozuar që fraza “frymërave që ishin në burg” të merret me kuptimin e frymëve demonike, frymëve të engjëjve të rënë, dhe kanë thënë se Krishti u shpalli dënimin këtyre demonëve. Kjo (pretendohet) do t’i ngushëllonte lexuesit e Pjetrit, duke u treguar atyre se forcat demonike që i shtypnin ata, do të mposhteshin gjithashtu nga Krishti.

Megjithëkëtë, lexuesit e Pjetrit do të duhej të kalonin nëpër një proces pabesueshmërisht të ndërlikuar për të dalë në këtë përfundim kur Pjetri nuk na e mëson në mënyrë të shkoqur atë. Atyre do t’u duhej të arsyetonin hap pas hapi kështu: (1) disa demonë të cilët mëkatuan shumë kohë përpara se të dënoheshin; për këtë, (2) demonë të tjerë tani janë duke ndërsyer përndjekësit tuaj njerëzorë; për këtë, (3) ata demonë, po kështu do të dënohen njëditë; për këtë, (4) për rrjedhojë, përndjekësit tuaj si përfundim do të gjykohen gjithashtu. Në fund, lexuesit e Pjetrit do të arrinin në pikën ku donte të dilte Pjetri: (5) Për rrjedhojë, mos kini frikë nga përndjekësit tuaj.

Ata të cilët i përmbahen kësaj pikëpamjeje të “predikimit ndaj engjëjve të rënë” duhet të supozojnë se lexuesit e Pjetrit “do të lexonin mes rreshtave” dhe do të dilnin në këtë përfundim (pikat 2–5) nisur thjesht nga deklarata se Krishti u “predikojë frymërave që ishin në burg, që dikur nuk bindeshin” (1 Pjetrit 3:19–20). Por, a nuk duket si shumë e panatyrshme të thuash se Pjetri e dinte se lexuesit e tij do të kuptonin tërë këto nga ai tekst?

Për më tepër, Pjetri thekson persona armiqësorë, jo demonë, në kontekst (1 Pjetrit 3:14, 16). Dhe ku do ta merrnin idenë lexuesit e Pjetrit që engjëjt mëkatuan “ndërsa po ndërtohej arka”? Në tregimin e “Zanafillës” nuk ka asgjë rreth kësaj kur tregohet për ndërtimin e arkës, dhe (pavarësisht asaj që kanë pretenduar disa), po të shikojmë të gjitha traditat e interpretimit judaik të historisë së përmbytjes, nuk do gjejmë përmendje të mëkatimit të engjëjve veçanërisht “ndërsa po ndërtohej arka.”^[78]28 Për rrjedhojë, pikëpamja se Pjetri është duke folur për shpalljen e gjykimit prej Jezusit ndaj engjëjve të rënë, me të vërtetë që gjithashtu nuk është bindëse.

A i referohet shpalljes së lirimit prej Krishtit të shenjtorëve të Besëlidhjes së Vjetër?

Një shpjegim tjetër është se Krishti, pas vdekjes së Vet, shkoi dhe shpalli lirimin e besimtarëve të Besëlidhjes së Vjetër të cilët nuk kishin qenë në gjendje që të hynin në qiell deri në plotësimin e veprës shpenguese të Krishtit.

Por, përsëri ne mund të vëmë në pikëpyetje nëse kjo pikëpamje tregon në mënyrë të përshtatshme atë që teksti thotë aktualisht. Ai nuk thotë se Krishti u predikoi atyre të cilët ishin besimtarë apo besnikë ndaj Perëndisë, por atyre “që dikur nuk bindeshin —theksi vihet tek mosbindja e tyre. Për më tepër, Pjetri nuk specifikon në përgjithësi besimtarët e Besëlidhjes së Vjetër, por vetëm ata që ishin të pabindur “në ditët e Noeut, ndërsa po ndërtohej arka” (1 Pjetrit 3:20).

Së fundi, Shkrimi nuk na jep provë të qartë për të na bërë të mendojmë se aksesi i plotë ndaj bekimeve të të qenurit në praninë e Perëndisë në qiell, nuk iu dha besimtarëve të Besëlidhjes së Vjetër kur ata vdiqën. Me të vërtetë që ka një sërë pasazhesh të cilat sugjerojnë se besimtarët të cilët vdiqën përpara vdekjes së Krishtit, hynë në praninë e Perëndisë menjëherë duke qenë se mëkatet e tyre u falën përmes besimit të tyre në Mesinë që do të vinte (Zan. 5:24; 2 Sam. 12:23; Psa. 16:11; 17:15; 23:6; Pred. 12:7; Mat. 22:31–32; Luka 16:22; Rom. 4:1–8; Heb. 11:5).

Një shpjegim më bindës.

Shpjegimi më bindës i “1 Pjetrit” 3:19–20 duket më shumë një i propozuar (por jo i mbrojtur siç duhet), shumë kohë më parë nga Agustini: ky pasazh i referohet jo diçkaje që Krishti bëri mes vdekjes dhe ringjalljes së Vet, por asaj që Ai bëri “në botën e ekzistencës shpirtërore” (apo “përmes Frymës”) në kohën e Noas. Kur Noa po ndërtonte arkën, Krishti “në frymë” po predikonte përmes Noeut ndaj jobesimtarëve armiqësorë përreth Tij.^[79]29

Kjo pikëpamje fitoi mbështetje nga dy deklarata të tjera të Pjetrit. Tek “1 Pjetrit” 1:11, ai thotë se “Fryma e Krishtit” po u fliste profetëve të Besëlidhjes së Vjetër. Kjo gjë sugjeron se Pjetri mundej që aty për aty të ketë menduar se “Fryma e Krishtit” po fliste gjithashtu përmes Noeut. Pastaj, tek “2 Pjetrit” 2:5, ai e quan Noeun, një “predikues të drejtësisë”, duke përdorur emrin (κῆρυξ, G3061) që vjen nga e njëjta rrënjë me foljen “predikoj” (ἐκήρυξεν, nga κηρύσσω, G3062) tek “1 Pjetrit” 3:19. Kështu që duket me gjasa që kur Krishti u “predikoi frymërave që ishin në burg” Ai ta ketë bërë këtë përmes Noeut në ditët përpara përmbytjes.

Njerëzit të cilëve Krishti u predikoi përmes Noeut, ishin jobesimtarët e tokës së kohës së Noeut, por Pjetri i quan ata “frymëra që ishin në burg” ngaqë ata tani janë në burgun e ferrit, paçka se ata nuk ishin thjesht “frymëra” por persona në tokë kur u krye ky predikim. (Versioni në anglisht i Biblës, i titulluar NASB thotë se Krishti u predikoi “frymëve tani në burg.”) Në të njëjtën mënyrë ne mund të themi në gjuhën tonë: “E kam njohur president Kllintënin kur ishte student në kolegj” e kjo është një deklaratë e pranueshme paçka se ai nuk ishte president kur ishte në kolegj. Kjo fjali ka kuptimin: “E kam njohur atë njeri i cili tani është presidenti Kllintën që kur ishte ende student në kolegj.” Kështu, “Krishti u predikoi frymërave që ishin në burg” do të thotë “Krishti u predikoi njerëzve të cilët tani janë frymëra që ishin në burg kur ata ishin ende persona në tokë.”^[80]30

Ky interpretim, është shumë me vend për kontekstin më të përgjithshëm tek “1 Pjetrit” 3:13–22. Paralelizmi mes situatës së Noas dhe situatës së lexuesve të Pjetrit, është i qartë në një sërë pikash:

Një kuptim i tillë i tekstit, duket se është deri tani zgjidhja më me shumë gjasa ndaj një pasazhi të paqartë. Megjithëkëtë, kjo do të thotë se argumenti ynë i katërt i mundshëm për zbritjen e Krishtit në ferr, del gjithashtu negativ, sepse teksti faktikisht flet për diçka që Krishti bëri në tokë në kohën e Noas.

(e) “1 Pjetrit” 4:6. Ky pasazh i pestë dhe i fundit, thotë: “Për këtë, në fakt, ungjilli iu predikua edhe të vdekurve, që ata të gjykohen në mish sipas njerëzve, por të jetojnë në frymë sipas Perëndisë.”

A do të thotë ky varg se Krishti shkoi në ferr dhe u predikoi ungjillin atyre që kishin vdekur? Po të jetë kështu, ky do të ishte pasazhi i vetëm në Bibël që do të na mësonte një “shans të dytë” për shpëtimin pas vdekjes dhe do të binte ndesh me pasazhe të tillë si “Luka” 16:19–31 dhe “Hebrenjve” 9:27, të cilët duken shkoqur se e mohojnë një mundësi të tillë. Për më tepër, ky pasazh nuk thotë shkoqur se Krishti u predikoi njerëzve pasi vdiq, e do të kishte më tepër kuptimin që ungjilli në përgjithësi u predikua (ky varg madje as nuk thotë se Krishti u predikoi) njerëzve të cilët tani janë të vdekur, por se iu predikua atyre ndërkohë që ata ishin ende gjallë në tokë.

Ky është një shpjegim i hasur rëndom, dhe duket se përshtatet shumë më mirë me këtë varg. Ai gjen mbështetje tek fjala e dytë e vargut, “këtë,” që i referohet gjykimit përfundimtar të përmendur në fund të vargut 5. Pjetri është duke thënë se kjo ndodhi për shkak të gjykimit përfundimtar që ungjilli iu predikua të vdekurve.

Kjo gjë do t’i ngushëllonte lexuesit në lidhje me miqtë e tyre të krishterë të cilët kishin vdekur tashmë. Ata mund të kenë pyetur veten: “A pati ndonjë dobi ungjilli për ta përderisa nuk i shpëtoi nga vdekja?” Pjetri përgjigjet duke thënë se arsyeja përse ungjilli iu predikua atyre që kishin vdekur, nuk ishte që t’i shpëtonte ata nga vdekja fizike (ata ishin “gjykuar në mish sipas njerëzve”) por që t’i shpëtonte ata nga gjykimi përfundimtar (ata do të “jetojnë në frymë sipas Perëndisë”). Për rrjedhojë, fakti që ata kishin vdekur, nuk nënkuptonte se ungjilli kishte dështuar në qëllimin e vet, sepse ata padyshim që do të jetonin përgjithmonë në botën shpirtërore.

Kështu, “të vdekurit” janë njerëz të cilët kanë vdekur dhe që tani janë të vdekur, paçka se ishin gjallë dhe në tokë kur ungjilli iu predikua atyre. (Versioni në anglisht NIV-i e përkthen kështu: “Sepse kjo është arsyeja që ungjilli iu predikua edhe atyre që tani kanë vdekur,” ndërsa versioni i Biblës në anglisht, i titulluar NASB e ka: “ata që janë të vdekur.”) Kjo shmang problemin doktrinar të një “shansi të dytë” për shpëtim pas vdekjes dhe përshtatet edhe me fjalët e edhe me kontekstin e këtij vargu.

Ne dalim për rrjedhojë në përfundimin se nëse ky pasazh i fundit, kur shikohet në kontekstin e vet, del se nuk siguron ndonjë mbështetje bindëse për doktrinën e zbritjes së Krishtit në ferr.

Në këtë pikë, njerëz me pikëpamje nga më të ndryshmet rreth kësaj pyetjeje për nëse Krishti zbriti apo jo aktualisht në ferr, duhet të jenë në gjendje që të pranojnë të paktën se ideja që Krishti “zbriti në ferr” nuk është dhënë mësim në mënyrë të qartë apo të shkoqur në asnjë pasazh të Shkrimit. Gjithashtu, shumë vetë (përfshi këtu edhe mua) do të dalin në përfundimin se kjo ide nuk mësohet aspak në Shkrim. Por, përtej pyetjes nëse ndonjë pasazh në mënyrë pozitive na mëson këtë ide, ne duhet të pyesim nëse ai bie apo jo ndesh me ndonjë prej pasazheve të Shkrimit.

(3) Kundërshtia biblike ndaj një “zbritjeje në ferr” 

Përveç faktit se ka pak në mos aspak mbështetje biblike për zbritjen e Krishtit në ferr, ka disa tekste të Besëlidhjes së Re të cilat argumentojnë kundër mundësisë së zbritjes së Krishtit në ferr pas vdekjes së Vet.

Fjalët e Jezusit ndaj hajdutit në kryq: “sot do të jesh me mua në parajsë” (Luka 23:43), nënkuptojnë se pasi Jezusi vdiq, shpirti (apo fryma) e Tij shkuan menjëherë në praninë e Atit në qiell, paçka se trupi i Tij mbeti në tokë e u varros. Ka nga ata që e mohojnë këtë duke argumentuar se “Parajsa” është një vend i ndryshëm nga qielli, por në të dyja këto, Besëlidhja e Re përdor fjalën e cila ka qartësisht kuptimin “parajsë”: tek “2 Korintasve” 12:4 është vendi në të cilin Pali u mor në zbulesën e tij të qiellit, dhe tek “Zbulesa” 2:7, ai është vendi ku gjejmë pemën e jetës, e cila është qartësisht qielli tek “Zbulesa” 22:2 dhe 14.^[81]31

Përveç kësaj, thirrja e Jezusit: “U krye” (Gjoni 19:30) sugjeron me forcë se vuajtjet e Krishtit përfunduan në atë moment dhe se po kështu, edhe tëhuajtja e Tij me Atin për shkak të mbajtjes prej Krishtit të mëkateve tona. Kjo gjë nënkupton se Ai nuk do të zbriste në ferr, por do të hynte menjëherë në praninë e Atit.

Në fund, thirrja: “O Atë, në duart e tua po e dorëzoj frymën tim” (Luka 23:46), sugjeron gjithashtu se Krishti priti (me të drejtë) fundin e menjëhershëm të vuajtjeve dhe tëhuajtjes së Tij me Perëndinë, si dhe mirëpritjen e frymës së Tij në qiell nga Perëndia Atë (vini re thirrjen e ngjashme të Stefanit tek “Veprat” 7:59).

Këto tekste nënkuptojnë atëherë se Krishti, kur vdiq, përjetoi të njëjtat gjëra të cilat besimtarët në këtë epokë të tanishme përjetojnë kur vdesin: trupi i Tij i vdekur mbeti në tokë dhe u varros (njëlloj siç do të ndodhë edhe me të tonin), por fryma e Tij (apo shpirti), kaloi menjëherë në praninë e Perëndisë në qiell (njëlloj siç do të ndodhë edhe me atë të tonin). Pastaj, në mëngjesin e parë të Pashkës, fryma e Krishtit u ribashkua me trupin e Tij dhe u ngrit nga të vdekurit, njëlloj sikurse do të ndodhë me të krishterët të cilët kanë vdekur (kur Krishti të kthehet) do të ribashkohen me trupat e tyre e do të ngrihen në trupat e tyre të përsosur të ringjallur në jetën e re.^[82]32

Ky fakt ka inkurajim pastoral për ne: ne nuk kemi përse të kemi frikë nga vdekja, jo vetëm për shkak se jeta e përjetshme është ajo që na pret në anën tjetër, por edhe për shkak se ne e dimë se edhe Vetë Shpëtimtari ynë ka kaluar përmes ekzaktësisht të njëjtës përvojë që do të kalojmë edhe ne. Ai ka përgatitur e madje shenjtëruar rrugën, dhe ne do ta ndjekim Atë me besim të plotë në çdo hap. Ky është një ngushëllim shumë më i madh në lidhje me vdekjen nga ç’mund të jepej ndonjëherë nga cilado pikëpamje e zbritjes në ferr.

(4) Përfundimi në lidhje me Besoren e Apostujve si dhe çështja e zbritjes së mundshme të Krishtit në ferr 

A meriton fraza “ai zbriti në ferr” të mbahet tek besorja e apostujve përkrah doktrinave të mëdha të besimit mbi të cilat të tërë ne jemi dakord? Argumenti i vetëm në favor të kësaj, duket se është fakti se ka kaq shumë kohë që ekziston. Por, një gabim i vjetër përsëri gabim mbetet, dhe qëkurse ka dalë në qarkullim, ka patur pështjellim dhe mospërputhje mendimesh rreth kuptimit të tij.

Nga ana tjetër, ka një sërë arsyesh të tjera shtrënguese kundër mbajtjes ende të kësaj fraze. Ajo nuk ka përligjje të qartë nga Shkrimi, dhe në fakt duket se kontradiktohet nga disa pasazhe të Shkrimit. Ajo nuk pretendon të jetë ‘apostolike” dhe nuk ka asnjë mbështetje (në kuptimin e një “zbritjeje në ferr”) nga gjashtë shekujt e parë të kishës. Ajo nuk gjendej në versionet më të hershme të Besores në fjalë, dhe u përfshi në të vetëm më vonë për shkak të një keqkuptimi të dukshëm rreth kuptimit të saj. Në ndryshim nga cilado frazë tjetër në Besore, ajo nuk përfaqëson ndonjë doktrinë kryesore mbi të cilën të tërë të krishterët të jenë të një mendjeje, por më tepër një deklaratë për të cilën pjesa më e madhe e të Krishterëve duket se nuk janë dakord.^[83]33 Në rastin më të mirë është pështjelluese, dhe në pjesën më të madhe të rasteve për të krishterët e sotëm, ajo të çon në drejtim të gabuar. Mendimi im është se vetëm do të fitohej, e nuk do të humbej gjë, nëse ajo do të hiqej një herë e përgjithmonë nga Besorja.

Për sa i takon çështjes doktrinare për nëse Krishti zbriti apo jo në ferr pasi vdiq, përgjigjja nga një sërë pasazhesh të Shkrimit, duket se është qartësisht ‘jo’.

D. Shtrirja e Shlesës

Një nga dallimet mes teologëve të Reformuar si dhe teologëve të tjerë katolikë dhe protestantë, ka qenë çështja e shtrirjes së shlesës. Pyetja mund të shtrohet kështu: Kur Krishti vdiq në kryq, a pagoi Ai për mëkatet e të tërë racës njerëzore apo vetëm për mëkatet e atyre të cilët Ai e dinte se do të shpëtoheshin si përfundim?

Ata që janë jo të Reformuar, argumentojnë se oferta e ungjillit në Shkrim, në mënyrë të përsëritur i është bërë të tërë njerëzve, dhe që kjo ofertë të jetë e mirëfilltë, pagesa për mëkatet duhet të jetë bërë tashmë dhe duhet të jetë aktualisht e disponueshme për të tërë njerëzit. Ata gjithashtu thonë se nëse njerëzit, për mëkatet e të cilëve Krishti pagoi, janë të kufizuar në numër, atëherë, oferta falas e ungjillit është gjithashtu e kufizuar, dhe oferta e ungjillit nuk mund t’i bëhet të tërë njerëzve pa përjashtim.

Nga ana tjetër, të Reformuarit argumentojnë se nëse vdekja e Krishtit faktikisht pagoi për mëkatet e çdo personi që ka jetuar ndonjëherë, atëherë nuk mbetet më ndëshkim për t’u paguar nga ndokush, dhe domosdoshmërisht rrjedh se të tërë njerëzit do të shpëtohen, pa përjashtim. Kjo sepse Perëndia nuk mund të dënojë me ndëshkim të përjetshëm ndokënd, mëkatet e të cilit tashmë janë paguar sepse do të ishte si të kërkoje dyfish pagesë, gjë që për rrjedhojë do të ishte e padrejtë. Në përgjigje ndaj këtij kundërshtimi që kjo kompromenton ofertën falas të ungjillit ndaj çdo personi, të Reformuarit përgjigjen duke thënë se ne nuk e dimë se cilët janë ata të cilët do t’i besojnë Krishtit, sepse atë gjë vetëm Perëndia e di. Për sa na takon neve, oferta falas e ungjillit, i duhet bërë të gjithëve pa përjashtim. Ne gjithashtu e dimë se kushdo që pendohet dhe beson në Krishtin, do të shpëtohet, kështu që të tërë janë thirrur në pendim (kr. “Veprat” 17:30). Fakti që Perëndia e dinte paraprakisht se kush do të shpëtohej, dhe se Ai e pranoi vdekjen e Krishtit si pagesë vetëm për mëkatet e tyre, nuk e pengon ofertën falas të ungjillit, sepse kush do të reagojë pozitivisht ndaj saj, është diçka e fshehur në këshillat e fshehtë të Perëndisë. Që ne nuk e dimë se kush do të reagojë pozitivisht, kjo nuk përbën më shumë arsye por mos ofrimin e ungjillit ndaj të tërë atyre sesa mosditja e sipërfaqes së të korrave e pengon fermerin të mbjellë farën në arat e veta.

Në fund, të Reformuarit argumentojnë duke thënë se qëllimet e Perëndisë në shpengimin e njerëzve, janë të miratuara përbrenda Trinisë, dhe padyshim që janë realizuar. Ata të cilët Perëndia i ka planifikuar për t’u shpëtuar, janë po ata njerëz për të cilët Krishti erdhi që të vdiste, dhe të po atyre njerëzve që Fryma e Shenjtë do të zbatojë padyshim dobitë e veprës shpenguese të Krishtit, madje duke zgjuar besimin e tyre (Gjoni 1:12; Fil. 1:29; kr. Efe. 2:2) dhe duke u bërë thirrje atyre që t’i besojnë Atij. Atë që propozoi Perëndia Atë, me të, Perëndia Bir dhe Perëndia Frymë e Shenjtë ra dakord dhe padyshim e zbatoi.

1. Pasazh nga Shkrimi i përdorur për të mbështetur pikëpamjen e Reformuar. Ka një sërë pasazhesh nga Shkrimi të cilat flasin për faktin që Krishti vdiq për popullin e Tij. “bariu i mirë jep jetën e vet për delet.” (Gjoni 10:11). “jetën time e jap për delet” (Gjoni 10:15). Pali flet për “kishën e Perëndisë, të cilën ai e ka fituar me gjakun e vet” (Veprat 20:28). Ai thotë gjithashtu: “Sepse ai që nuk e kurseu Birin e vet, por e dha për ne të gjithë, qysh nuk do të na dhurojë të gjitha gjërat bashkë me të?” (Rom. 8:32). Ky pasazh tregon për një lidhje mes qëllimit të Perëndisë në dhënien e Birit të Tij “për ne të gjithë” dhe në dhënien ndaj nesh gjithashtu “të gjitha gjërat” të cilat i takojnë shpëtimit. Në fjalinë tjetër, Pali në mënyrë të qartë e kufizon zbatimin e kësaj ndaj atyre të cilët do të shpëtohen, për shkak se ai thotë: “Kush do t'i padisë të zgjedhurit e Perëndisë?” (Rom. 8:33) dhe në vargun tjetër përmend vdekjen e Krishtit si një arsye përse askush nuk do të akuzojë dot të zgjedhurit (8:34). Në një pasazh tjetër, Pali thotë: “Ju, burra, duajini gratë tuaja, sikurse edhe Krishti deshi kishën dhe dha veten e tij për të” (Efe. 5:25).

Për më tepër, Krishti, gjatë shërbesës së Tij tokësore, është i vetëdijshëm për një grup njerëzish të cilët Ati ia ka dhënë Atij. “Gjithçka që më jep Ati do të vijë tek unë; dhe atë që vjen tek unë, unë nuk do ta nxjerr jashtë... Por ky është vullneti i Atit që më ka dërguar: që unë të mos humbas asgjë prej të gjithave që ai më ka dhënë, por t'i ringjall në ditën e fundit” (Gjoni 6:37–39). Ai thotë gjithashtu: “nuk lutem për botën, por për ata që më ke dhënë, sepse janë të tutë” (Gjoni 17:9). Ai pastaj kalon nga kjo referencë specifike ndaj dishepujve, për të thënë: “Tani unë nuk lutem vetëm për ta, por edhe për ata që do të besojnë në mua me anë të fjalës së tyre” (Gjoni 17:20).

Në fund, disa pasazhe flasin për një ujdi të qartë mes Atit dhe Birit kur Krishti vdiq, një veprim me referencë specifike ndaj atyre që do të besonin. Për shembull, Pali thotë: “Por Perëndia e tregon dashurinë e tij ndaj nesh në atë që, kur ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne” (Rom. 5:8). Ai shton: “Sepse, ndërsa ishim armiq, u pajtuam me Perëndinë nëpërmjet vdekjes së Birit të tij, aq më shumë tani, që jemi pajtuar, do të shpëtohemi nëpërmjet jetës së tij” (Rom. 5:10). Ky pajtim me Perëndinë ndodhi në lidhje me njerëzit specifikë të cilët do të shpëtoheshin, dhe ndodhi “ndërsa ishim armiq.” Në mënyrë të ngjashme, Pali thotë: “Sepse atë, që nuk njihte mëkat, e bëri mëkat për ne, që ne të bëhemi drejtësia e Perëndisë në të” (2 Kor. 5:21; kr. Gal. 1:4; Efe. 1:7). Dhe “Krishti na shpengoi nga mallkimi i ligjit, sepse u bë mallkim për ne” (Gal. 3:13).

Mbështetje e mëtejshme për pikëpamjen e Reformuar, gjendet tek arsyeja se të tëra bekimet e shpëtimit, përfshi këtu besimin, pendesën si dhe të tëra veprat e Frymës së Shenjtë në zbatimin e shpengimit, u siguruan gjithashtu nga vepra shpenguese e Krishtit, specifikisht për popullin e Tij. Ata për të cilët Ai fitoi faljen, kanë patur gjithashtu dobi të tjera të fituara për ta (kr. Efe. 1:3–4; 2:8; Fil. 1:29).^[84]34

Ajo që unë kam quajtur “Pikëpamja e Reformuar” në këtë seksion, rëndom është quajtur “shlesa e kufizuar.”^[85]35 Megjithëkëtë, pjesa më e madhe e teologëve të cilët i përmbahen kësaj pikëpamjeje sot, nuk preferojnë termin “shlesa e kufizuar” për shkak se ky term është kaq lehtë subjekt keqkuptimi, a thua se kjo pikëpamje në një farë mënyre beson se vepra shlyese e Krishtit ishte njëfarësoj e mangët. Termi i cili preferohet zakonisht, është shpengim i posaçëm përderisa kjo pikëpamje beson se Krishti vdiq për njerëz të caktuar (specifikisht, ata të cilët do të shpëtoheshin dhe të cilët Ai erdhi për t’i shpenguar), që Ai i paranjohu secilin prej tyre individualisht (kr. Efe. 1:3–5) dhe i kishte ata në mënyrë individuale në mendje në veprën e Tij shlyese.^[86]36

Pozita e kundërt, që vdekja e Krishtit faktikisht pagoi për mëkatet e të tërë njerëzve që kanë jetuar ndonjëherë, quhet “shpengimi i përgjithshëm” apo “shlesa e pakufizuar.”

2. Pasazhe nga Shkrimi të cilat përdoren si mbështetje për pikëpamjen jo të Reformuar (Shpengimi i Përgjithshëm apo Shlesa e Pakushtëzuar). Një sërë pasazhesh nga Shkrimi tregojnë se nga një anë, Krishti vdiq për të tërë botën. Gjon Pagëzori tha: “Ja, Qengji i Perëndisë, që ngre mëkatin e botës!” (Gjoni 1:29). Dhe “Gjoni” 3:16 na thotë se “Sepse Perëndia e deshi aq botën, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin, që, kushdo që beson në të, të mos humbasë, por të ketë jetën e përjetshme.” Jezusi tha: “buka që unë do të jap është mishi im, që unë do ta jap për jetën e botës” (Gjoni 6:51). Pali thotë se: “Perëndia ishte në Krishtin duke pajtuar botën me veten e tij” (2 Kor. 5:19). Ne lexojmë për Krishtin që “Ai është shlyesi [fjalë për fjalë “flijimi pajtues’] për mëkatet tona; dhe jo vetëm për tonat, por edhe për ato të të gjithë botës” (1 Gjonit 2:2). Pali shkruan se Krishti “dha veten e tij si shpërblesë për të gjithë” (1 Tim. 2:6). Po kështu, autori i “Hebrenjve” thotë se Jezusi u bë për pak kohë më i ulët sesa engjëjt “që me anë të hirit të Perëndisë për të gjithë njerëzit, të shijonte vdekjen” (Heb. 2:9).

Pasazhe të tjerë duket se thonë se thonë se Krishti vdiq për ata të cilët nuk do të shpëtohen. Pali thotë: “mos e bëj atë të humbasë me ushqimin tënd, atë për të cilin Krishti vdiq” (Rom. 14:15). Në një kontekst të ngjashëm, ai u thotë korintasve që të mos hanë publikisht në tempullin e një idhulli sepse kështu mund të inkurajojnë ata të cilët janë të dobët në besim, që të shkelin ndërgjegjen e tyre e të hanë ushqim të ofruar idhujve. Ai pas kësaj thotë: “Edhe kështu, për shkak të njohurisë sate, do të humbasë vëllai i dobët, për të cilin vdiq Krishti” (1 Kor. 8:11). Pjetri shkruan për mësuesit e rremë me fjalët që vijojnë: “Por ka pasur midis popullit edhe profetë të rremë, ashtu si do të ketë midis jush mësues të rremë, të cilët do të fusin fshehurazi herezi shkatërruese dhe, duke mohuar Zotërinë që i bleu ata, do të tërheqin mbi vete një shkatërrim të shpejtë.” (2 Pjetrit 2:1; kr. Heb. 10:29).

3. Disa pika dakordësie si dhe disa përfundime rreth tekstit të polemikëzuar. Do të ishte e dobishme që në radhë të parë të renditim ato pikat mbi të cilat të dyja palët janë dakord:

1.     Jo të tërë do të shpëtohen.

2.     Një ofertë falas e ungjillit mundet me të drejtë t’i bëhet çdo personi që ka lindur ndonjëherë. Është tërësisht e vërtetë se “kushdo” mund të vijë tek Krishti për të gjetur shpëtim, dhe se askush prej atyre që shkojnë tek Ai nuk do të detyrohet të kthehet mbrapsht. Kjo ofertë falas e ungjillit, u ofrohet në mirëbesim të gjithëve.

3.     Të tërë janë të një mendjeje që vdekja e Krishtit në vetvete, për shkak se Ai është Biri i pafundmë i Perëndisë, ka një meritë të pafundme dhe është në vetvete e mjaftueshme për të paguar penalitetin për mëkatet e aq shumë ose aq pak njerëzve që Ati dhe Biri kanë vendosur. Çështja nuk ka të bëjë me meritat e brendaqenësishme të vuajtjeve dhe vdekjes së Krishtit, por me numrin e njerëzve për të cilët Ati dhe Biri mendoi se vdekja e Krishtit ishte e mjaftueshme për pagesë për ta në kohën kur Krishti vdiq.

Përtej këtyre pikave për të cilat ka dakordësi, gjithsesi mbetet një mospajtim mendimi në lidhje me pyetjen e mëposhtme: “Kur Krishti vdiq, a pagoi Ai aktualisht ndëshkimin vetëm për mëkatet e atyre të cilët do të besonin tek Ai, apo për mëkatet e çdo personi që ka jetuar ndonjëherë?” Për këtë pyetje duket se ata të cilët janë të mendimit të shpengimit të posaçëm, kanë argumente më të fortë në anën e tyre. Së pari, një pikë e rëndësishme e cila përgjithësisht nuk merr përgjigje nga mbrojtësit e pikëpamjes së shpengimit të përgjithshëm, është se njerëzit të cilat janë të dënuar përjetësisht me ferr, vuajnë ndëshkimin për të gjitha mëkatet e tyre, dhe për rrjedhojë, ndëshkimi i tyre nuk mund të ishte marrë plotësisht nga Krishti. Ata të cilët mbajnë pikëpamjen e shpengimit të përgjithshëm, nganjëherë përgjigjen duke thënë se njerëzit vuajnë në ferr për shkak të mëkatit të refuzimit të Krishtit, paçka se mëkatet e tjera të tyre janë paguar, por kjo si zor se mund të quhet një pozitë bindëse, sepse (1) disa nuk e kanë refuzuar kurrë Krishtin për shkak se ata kurrë nuk kanë dëgjuar për Të, dhe (2) ajo që Shkrimi thekson kur flet për ndëshkimin e përjetshëm, nuk është fakti që njerëzit vuajnë për shkak se ata kanë refuzuar Krishtin, por fakti se ata vuajnë për shkak të mëkateve të tyre në këtë jetë (shiko Rom. 5:6–8, 13–16, etj.). Ky argument i rëndësishëm duket se e bën peshoren e argumentit të anojë ndjeshëm në favor të pozitës së shpengimit të posaçëm.

Një pikë tjetër e rëndësishme në favor të shpengimit të posaçëm është fakti se Krishti e meritoi tërësisht shpëtimin tonë, duke qenë se mori ndëshkimin për të tëra mëkatet tona. Ai jo vetëm që na shpengoi potencialisht, por aktualisht na shpengoi si individë ndaj të cilëve Ai kishte dashuri. Një pikë e tretë me peshë në favor të shpengimit të posaçëm është se ka një unitet të përjetshëm në këshillat dhe planet e Perëndisë dhe në veprën e Atit, Birit dhe të Frymës së Shenjtë në realizimin e planeve të tyre (shiko Rom. 8:28–30).

Në lidhje me pasazhet e Shkrimit të përdorura për të mbështetur shpengimin e përgjithshëm, mund të thuhet si vijon: Ka disa pasazhe të cilat flasin për “botën” e të cilat thjesht nënkuptojnë se mëkatarët në përgjithësi do të shpëtohen, pa nënkuptuar se çdo individ në botë do të shpëtohet. Kështu, fakti që Krishti është Qengji i Perëndisë i Cili largon mëkatin e botës (Gjoni 1:29) nuk do të thotë (pavarësisht interpretimit të kujtdo qoftë) se Krishti aktualisht largon mëkatet e çdo personi në botë, sepse të dy palët janë të një mendjeje se jo të tërë janë shpëtuar. Po kështu, fakti se Perëndia ishte duke pajtuar në Krishtin, botën me Veten e Tij (2 Kor. 5:19) nuk do të thotë se çdo person në botë u pajtua me Perëndinë, por se mëkatarët në përgjithësi u pajtuan me Perëndinë. Një mënyrë tjetër e shprehjes së këtyre dy pasazheve, do të ishte të thoje se Jezusi ishte Qengji i Perëndisë i Cili largon mëkatin e mëkatarëve, apo se Perëndia, në Krishtin, po i pajtonte mëkatarët me Të. Kjo nuk do të thotë se të tërë mëkatarët do të shpëtohen apo do të pajtohen me Perëndinë, por thjesht se këto grupe në përgjithësi, por jo domosdoshmërisht çdo person i tyre, ishin objektet e veprës shpenguese të Perëndisë. Në thelb kjo do të thotë se “Perëndia aq shumë i deshi mëkatarët, sa dha Birin e tij të vetëmlindurin...” pa nënkuptuar se çdo mëkatar në mbarë botën ka për t’u shpëtuar.

Pasazhet të cilat flasin për vdekjen e Krishtit “për” tërë botën, më mirë mund të merren si referenca të ofertës falas së ungjillit që u bëhet të tërë njerëzve. Kur Jezusi thotë: “buka që unë do të jap është mishi im, që unë do ta jap për jetën e botës” (Gjoni 6:51), kjo është në kontekstin e të folurit për Veten e Tij si Buka e cila zbriti nga qielli, e cila i ofrohet njerëzve, dhe të cilën ata, po qe se janë të gatshëm, mund ta marrin për vete. Më përpara në të njëjtin diskutim, Jezusi tha se “buka e Perëndisë është ai që zbret prej qiellit dhe i jep jetë botës” (Gjoni 6:33). Kjo mund të kuptohet në kuptimin e sjelljes së jetës shpenguese në botë, por jo me kuptimin se çdo person në botë do ta ketë atë jetë shpenguese. Pas kësaj Jezusi flet për Veten, duke thënë se i fton të tjerët që të vijnë e të marrin këtë bukë të gjallë: “Ai që vjen tek unë nuk do të ketë uri dhe ai që beson në mua, nuk do të ketë më kurrë etje.... Kjo është buka që zbret prej qiellit, që të hajë ndonjë prej saj e të mos vdesë. Unë jam buka e gjallë që zbriti nga qielli; kush ha nga kjo bukë, do të jetojë përjetë; dhe buka që unë do të jap është mishi im, që unë do ta jap për jetën e botës” (Gjoni 6:35, 50–51). Jezusi jep trupin e Tij që të sjellë jetë në botë si dhe për t’i ofruar jetë botës, por të thuash se Jezusi erdhi për të ofruar jetë të përjetshme ndaj botës (një pikë kjo mbi të cilën të dyja palët bien dakord) nuk do të thotë se Ai aktualisht pagoi ndëshkimin për mëkatet e të gjithëve që do të jetonin ndonjëherë, sepse kjo është një çështje më vete.

Kur Gjoni thotë se Krishti “është flijimi pajtues për mëkatet tona, dhe jo vetëm për ato tonat por gjithashtu për mëkatet e botës mbarë” (1 Gjonit 2:2, përkthimi i autorit), ai mundet që thjesht të merret me kuptimin se Krishti është flijimi shlyes që ungjilli tani bën të disponueshëm për mëkatet e të gjithëve në botë. Parafjala “për” (Gr. περί, G4309, plus gjinore) është e paqartë në lidhje me kuptimin specifik në të cilin Krishti është flija pajtuese “për” mëkatet e botës. Περί (G4309) e ka thjesht kuptimin “në lidhje me” apo “për sa i takon” por nuk është aq specifike sa duhet për të përkufizuar mënyrën ekzakte në të cilën Krishti është flija në lidhje me mëkatet e botës. Do të ishte tërësisht e përputhshme me gjuhën e vargut po të mendoje se Gjoni është thjesht duke thënë se Krishti është flijimi shlyes i cili është i disponueshëm për të paguar për mëkatet e kujtdo në botë.^[87]37 Po kështu, kur Pali thotë se Krishti “dha veten e tij si shpërblesë për të gjithë” (1 Tim. 2:6), me këtë ne duhet të kuptojmë një shpërblesë të disponueshme për të gjithë njerëzit, pa përjashtim.^[88]38

Kur autori i “Hebrenjve” thotë se Krishti u bë më i ulët sesa engjëjt “që me anë të hirit të Perëndisë për të gjithë njerëzit, të shijonte vdekjen” (Heb. 2:9), ky pasazh kuptohet më mirë po të merret se ka për referencë secilin prej njerëzve të Krishtit, të gjithë ata që janë shpenguar. Nuk thotë  të gjithë “në botën mbarë” apo ndonjë shprehje tjetër të ngjashme me këtë, dhe në kontekstin e afërt, autori është padyshim duke folur për ata të cilët janë shpenguar (shiko “duke çuar shumë bij në lavdi” [v. 10]; “ata që shenjtërohen” [v. 11]; dhe “fëmijët, që m'i dha Perëndia” [v. 13]). Fjala greke πᾶς (G4246) e përkthyer këtu “të gjithë njerëzit,” është përdorur gjithashtu në një kuptim të ngjashëm, që të thotë “të gjithë njerëzit e Perëndisë” tek “Hebrenjve” 8:11, “të gjithë do të më njohin,” dhe tek “Hebrenjve” 12:8, “Por, po të jeni pa ndreqje, në të cilën të gjithë u bënë pjesëtarë, atëherë jeni kopila dhe jo bij.” Në të dyja rastet “të gjithë” nuk është kufizuar në mënyrë të shkoqitur nga një frazë specifike e tillë si: “të gjithë njerëzit e Perëndisë,” por është e qartë se ky është kuptimi në kontekstin e përgjithshëm. Sigurisht, në kontekste të tjera, e njëjta fjalë “të gjithë” mund të ketë kuptimin “të gjithë njerëzit pa përjashtim,” por kjo duhet përcaktuar nga konteksti individual i secilit rast.

Kur Pali flet tek “Romakëve” 14:15 dhe “1 Korintasve” 8:11 rreth mundësisë së shkatërrimit të dikujt për të cilin vdiq Krishti, këtu duket më mirë gjithashtu të mendojmë për fjalën “për” në kuptimin që Krishti vdiq “për ta bërë shpëtimin të disponueshëm për” këta njerëz, apo për të “sjellë ofertën falas të ungjillit për” këta njerëz të cilët janë të lidhur me bashkësinë e kishës. Ai nuk duket se ka në mendje pyetjen specifike të vendimit ndër-trinitarian në lidhje me mëkatet e kujt Ati e llogariti vdekjen e Krishtit si një pagesë për të. Përkundrazi, Ai është duke folur këtu për ata të cilëve iu ofruar ungjilli. Në një pasazh tjetër, kur Pali e quan një njeri të dobët: “vëllai i dobët, për të cilin vdiq Krishti” tek “1 Korintasve” 8:11, ai nuk është se domosdoshmërisht është duke folur mbi gjendjen e brendshme frymërore të zemrës së personit, por me shumë mundësi është thjesht duke folur në përputhje me atë që shpesh është quajtur “gjykimi i dashurisë” përmes të cilit, njerëzit të cilët janë duke marrë pjesë në përbashkësinë e kishës, mundet që me të drejtë të quhen vëllezër dhe motra.^[89]39

Kur Pjetri flet për mësuesit e rremë të cilët sjellin herezi shkatërruese, “duke mohuar Zotërinë që i bleu ata” (2 Pjetrit 2:1), është e paqartë nëse fjala “Zotërinë” (Gr. δεσπότης, G1305) i referohet Krishtit (si tek “Juda” 4) apo Perëndisë Atë (si tek Luka 2:29; Veprat 4:24; Zbu. 6:10). Sido që të jetë, aludimi i Besëlidhjes së Vjetër me shumë mundësi është nga “Ligji i Përtërirë” 32:6, ku Moisiu u thotë njerëzve rebelë të cilët janë larguar nga Perëndia, “A nuk është ai Ati yt që të ka blerë?”.^[90]40 Pjetri po bën një analogji mes profetëve të rremë të të kaluarës të cilët u ngritën ndër judenjtë, si dhe atyre të cilët do të vijnë si mësues të rremë përbrenda kishave të cilave ai u shkruan: “Por ka pasur midis popullit edhe profetë të rremë, ashtu si do të ketë midis jush mësues të rremë, të cilët do të fusin fshehurazi herezi shkatërruese dhe, duke mohuar Zotërinë që i bleu ata, do të tërheqin mbi vete një shkatërrim të shpejtë.” (2 Pjetrit 2:1). Në linjë me këtë referencë të qartë ndaj profetëve të rremë në Besëlidhjen e Vjetër, Pjetri aludon gjithashtu ndaj faktit që judenjtë kryeneçë u larguan nga Perëndia i Cili “i bleu” për t’i nxjerrë nga Egjipti në ngjarjen e eksodit. Që prej kohës së eksodit e tutje, cilido jude do ta konsideronte veten si të “blerë” nga Perëndia në kohën e eksodit, për rrjedhojë një person në pronësinë e Perëndisë. Në këtë kuptim, mësuesit e rremë që dalin ndër njerëzit, po mohonin Perëndinë, Atin e tyre, të Cilit ata i takonin me të drejtë.^[91]41 Kështu, ky tekst ka kuptimin jo që Krishti i kishte shpenguar këto profetë të rremë, por thjesht se ata ishin judenj kryengritës (apo thjesht shkues në kishë por në të njëjtën pozitë si judenjtë rebelues) të cilët ishin me të drejtë të Perëndisë për shkak se ishin blerë për t’u nxjerrë nga toka e Egjiptit (apo paraardhësit e tyre e kishin bërë), por ata ishin mosmirënjohës ndaj Tij. Vepra specifike shpenguese e Krishtit në kryq, është ajo që mbahet parasysh në këtë varg.^[92]42

Në lidhje me vargjet të cilat flasin për vdekjen e Krishtit për delet e Tij, kishën e Tij, apo popullin e Tij, ata që nuk janë të pikëpamjes së Reformuar, mund të përgjigjen duke thënë se këto pasazhe nuk mohojnë se Ai vdiq për të paguar ndëshkimin për të tjerët gjithashtu. Si përgjigje ndaj kësaj, ndërkohë që është e vërtetë se ata nuk e mohojnë shkoqur që Krishti vdiq për të tjerët gjithashtu, referenca e tyre e shpeshtë ndaj vdekjes së Tij për njerëzit e Tij, të paktën do të sugjeronte me forcë që ky është një konkluzion i saktë. Edhe nëse ato nuk është se në mënyrë absolute nënkuptojnë një posaçmëri të tillë të shpengimit, këto vargje të paktën duket se interpretohen më natyrshëm në këtë mënyrë.

Si përfundim, mua më duket se pozita e Reformuar për “shpengimin e posaçëm” është më e përputhshme me mësimin e përgjithshëm të Shkrimit, por pasi e kemi thënë këtë, duhet të parashtrojmë disa pika paralajmëruese.

4. Pika sqarimi dhe paralajmërimi në lidhje me këtë doktrinë. Është e rëndësishme të deklarojmë disa pika që kanë nevojë për sqarim dhe gjithashtu disa fusha në të cilat ne me të drejtë mund të kundërshtojmë për mënyrën në të cilën disa mbrojtës të shpengimit të posaçëm kanë shprehur argumentet e tyre. Është gjithashtu e rëndësishme që të pyesim se cilat janë nënkuptimet pastorale për këtë mësim.

1. Duket se është gabim të ngremë pyetjen në mënyrën se si bën Berkhof-i^[93]43 si dhe të përqendrohemi tek qëllimi i Atit dhe i Birit e jo tek ajo që ndodhi faktikisht në shlesën. Po ta kufizojmë diskutimin tek qëllimi i shlesës, atëherë kjo s’është gjë tjetër veçse një formë tjetër e një mosmarrëveshjeje më të gjerë mes kalvinistëve dhe arminianëve, për nëse qëllimi i Perëndisë, është: (a) të shpëtojë të tërë njerëzit, një qëllim i cili është penguar nga dëshira e njeriut për të rebeluar (pozita Arminiane), apo nëse qëllimi i Perëndisë, është (b) të shpëtojë ata të cilët Ai ka zgjedhur, (pozita Kalviniste). Kjo pyetje nuk do të marrë përgjigje në kuptimin e ngushtë të saj për sa i takon shtrirjes së shlesës, sepse tekstet specifike të Shkrimit në atë pikë janë shumë të paktë dhe si zor se mund të thuhet se janë përfundimtare për cilëndo palë të përfshirë. Vendimi i çdokujt mbi këto pasazhe do të ketë prirjen që të përcaktohet nga pikëpamje e tij/saj ndaj pyetjeve më të mëdha në lidhje me atë që Shkrimi në tërësi na mëson rreth natyrës së shlesës si dhe rreth çështjeve më të gjera të provanisë dhe sovranitetit të Perëndisë si dhe për doktrinën e zgjedhjes. Çfarëdo vendimesh që të merren mbi këto tema më të gjera, ato do të aplikohen specifikisht në këtë pikë, dhe njerëzit do të arrijnë në përfundimet e tyre përkatëse.

Për rrjedhojë, në vend që të përqendrohet tek qëllimi i shlesës, pyetja me të drejtë kthehet për vetë shlesën: A pagoi Krishti për mëkatet e të tërë jobesimtarëve të cilët do të dënohen përjetësisht, dhe a pagoi Ai për mëkatet e tyre plotësisht dhe tërësisht në kryq? Duket se ne duhet t’i përgjigjemi me jo kësaj pyetjeje.

2. Deklaratat: “Krishti vdiq vetëm për njerëzit e Tij” dhe “Krishti vdiq për të tërë njerëzit” janë të dyja të vërteta në një farë kuptimi, dhe tepër shpesh, argumenti mbi këtë çështje është ngatërruar për shkak të kuptimeve të ndryshme të cilat mund t’i jepen fjalës “për” në këto dy deklarata.

Deklarata “Krishti vdiq vetëm për njerëzit e Tij” mund të merret me kuptimin që “Krishti vdiq që të paguante faktikisht ndëshkimin për të tëra mëkatet e vetëm popullit të Tij.” Në atë kuptim, kjo është e vërtetë, por kur njerëzit jo të reformuar dëgjojnë fjalinë: “Krishti vdiq vetëm për njerëzit e Tij,” shpesh herë, me këtë ata kuptojnë: “Krishti vdiq në mënyrë që të mund ta bënte ungjillin të disponueshëm vetëm për një pakicë të zgjedhurish,” dhe ata janë shqetësuar për atë që ata shikojnë si një kërcënim real ndaj ofertës falas të ungjillit, të bërë çdo personi. Të Reformuarit të cilët besojnë tek shpengimi i posaçëm, duhet të kuptojnë potencialin për keqkuptime që ngrihet me fjalinë “Krishti vdiq vetëm për njerëzit e Tij,” dhe nga preokupimi për të vërtetën, nga preokupimi pastoral për të pohuar ofertën falas të ungjillit si dhe për të shmangur keqkuptimet në trupin e Krishtit, ata duhet të jenë më precizë duke thënë ekzaktësisht se çfarë nënkuptojnë në të vërtetë. Thjesht fjalia: “Krishti vdiq vetëm për njerëzit e Tij,” edhe pse e vërtetë sipas kuptimit të shpjeguar më lart, rrallë herë kuptohet në atë mënyrë kur njerëz të cilët nuk janë të familjarizuar me doktrinën e Reformuar, e dëgjojnë këtë, dhe për rrjedhojë, është më mirë të mos përdorim aspak një fjali të tillë kaq të turbullt.

Nga ana tjetër, fjalia: “Krishti vdiq për të tërë njerëzit,” është e vërtetë po qe se nënkupton që “Krishti vdiq për ta bërë shpëtimin të disponueshëm për të tërë njerëzit” apo nëse nënkupton që: “Krishti vdiq për të sjellë ofertën falas të ungjillit tek të tërë njerëzit.” Faktikisht, kjo është ajo lloj gjuhe që Shkrimi vetë përdor në pasazhe të tilla si “Gjoni” 6:51; “1 Timoteut” 2:6; dhe “1 Gjonit” 2:2.^[94]44 Kur të Reformuarit këmbëngulin në të qenurit kaq purist në të folurën e tyre, saqë të kundërshtojnë për çdo herë dikë që thotë se “Krishti vdiq për të tërë njerëzit”, në fakt duket se e vetmja gjë që kjo bën, është të gjejë yçkla që krijojnë mosmarrëveshje dhe polemika të kota. Padyshim që ka mënyra të pranuara të kuptimit të asaj fjalie, të cilat janë të përputhshme me të folurën e vetë autorëve të Shkrimeve.

Në mënyrë të ngjashme, nuk mendoj se duhet të nxitohemi për të kritikuar një ungjilltar i cili u thotë një audience jobesimtarësh që: “Krishti vdiq për mëkatet e tua,” po qe se është bërë e qartë në kontekstin që është e domosdoshme që të besojmë në Krishtin përpara se dikush të përfitojë dobinë e ofertës së ungjillit. Në atë kuptim, kjo fjali merret thjesht me kuptimin: “Krishti vdiq për t’ju ofruar faljen e mëkateve tuaja”, ose “Krishti vdiq për të bërë të disponueshme faljen për mëkatet e juaja.” E rëndësishme për t’u theksuar këtu është se mëkatarët e kuptojnë se shpëtimi është i disponueshëm për këdo dhe se pagesa për mëkatet është e disponueshme për këdo.

Në këtë pikë, disa teologë të Reformuar do të kundërshtojnë e do të na paralajmërojnë që nëse u themi jobesimtarëve: “Krishti vdiq për mëkatet e tua,” jobesimtarët do të dalin në përfundimin që: “Për rrjedhojë unë jam i shpëtuar pavarësisht asaj që bëj,” por kjo nuk duket se është problem në realitet sepse kurdoherë që ungjillorët (të Reformuar apo jo të Reformuar qofshin) u tregojnë ungjillin jobesimtarëve, ato janë gjithnjë shumë të qartë për faktin se vdekja e Krishtit nuk i sjell dobi personit nëse ai person nuk beson tek Krishti. Për rrjedhojë, problemi duket se është më shumë diçka që të Reformuarit mendojnë se jobesimtarët duhet të besojnë (nëse do të tregoheshin konsekuent në përdorimin përsëri të argumentit të këshillave të fshehta të Perëndisë si dhe të marrëdhënies mes Atit dhe Birit në këshillet e Trinisë në pikën e flijimit pajtues nga Krishti në kryq). Por ja që jobesimtarët thjesht nuk arsyetojnë në atë mënyrë: ata e dinë se ata duhet të ushtrojnë besimin në Krisht përpara se të përjetojnë ndonjë dobi nga vepra e Tij shpëtuese. Për më tepër, ka shumë më tepër të ngjarë që njerëzit, fjalinë: “Krishti vdiq për mëkatet e tua” do ta marrin në kuptimin e saktë doktrinar sipas të cilit “Krishti vdiq me qëllim që të të ofronte falje për mëkatet e tua” e jo në kuptimin e pasaktë doktrinar: “Krishti vdiq dhe pagoi plotësisht tashmë ndëshkimin për të tëra mëkatet e tua.”^[95]45

3. Në lidhje me efektet praktike e pastorale të fjalëve tona, si ata të cilët janë të pikëpamjes së shpengimit të posaçëm, ashtu edhe ata që janë për shpengimin e përgjithshëm, janë të një mendjeje për një sërë pikash kyçe:

a. Të dyja palët, me sinqeritet dëshirojnë të shmangin nënkuptimin që njerëzit do të shpëtohen pavarësisht nëse besojnë në Krishtin apo jo. Njerëzit me pikëpamje jo të Reformimit, nganjëherë i akuzojnë të Reformuarit se thonë që të zgjedhurit do të shpëtohen pavarësisht reagimit të tyre ndaj ungjillit, por kjo është dukshëm një keqprezantim i pozicionit të Reformuar. Nga ana tjetër, të Reformuarit mendojnë se ata që besojnë tek shpengimi i përgjithshëm, janë në rrezik të nënkuptimit se të gjithë do të shpëtohen paçka nëse besojnë apo jo tek Krishti. Por kjo nuk është një pozitë që jo të Reformuarit e besojnë faktikisht, dhe është gjithmonë me rrezik të kritikojmë njerëzit për një pozitë të cilën ata nuk thonë se e besojnë thjesht ngaqë ti mendon se ata duhet ta besojnë atë pozitë po të ishin të përputhshëm me pikëpamjet e tyre të tjera.

b. Të dyja palët dëshirojnë të shmangin nënkuptimin se mund të ketë disa njerëz të cilët vijnë tek Krishti për t’u shpëtuar, por refuzohen sepse Krishti nuk vdiq për ta. Askush nuk dëshiron t’i thotë apo të nënkuptojë ndaj një jobesimtari që “Krishti mund të kishte vdekur për mëkatet e tua (dhe pastaj përsëri, që Ai mund të mos e ketë bërë këtë!).” Të dyja palët dëshirojnë që të pohojnë qartësisht se të tërë ata të cilët vijnë tek Krishti për shpëtim, faktikisht do të shpëtohen. “Atë që vjen tek unë, unë nuk do ta nxjerr jashtë” (Gjoni 6:37).

c. Të dyja palët dëshirojnë të shmangin nënkuptimin sipas të cilit Perëndia është hipokrit apo jo i sinqertë kur bën ofertën falas të ungjillit. Kjo është një ofertë e mirëfilltë, dhe është gjithnjë e vërtetë që ata të cilët dëshirojnë të vijnë tek Krishti për t’u shpëtuar, dhe që faktikisht vijnë tek Ai, do të shpëtohen.

d. Së fundi, ne mund të pyesim përse kjo çështje është kaq e rëndësishme tek e fundit. Paçka se të Reformuarit nganjëherë e mendojnë shpengimin e posaçëm si një test të ortodoksisë doktrianare, do të ishte e shëndetshme të kuptojmë se Shkrimi vetë, kurrë nuk e veçon këtë si një doktrinë me rëndësi madhore, dhe as edhe një herë nuk e bën temë të veçantë të një diskutimi teologjik. Njohuria jonë rreth kësaj çështjeje, vjen vetëm nga referencat rastësore ndaj saj, në pasazhe të cilat kanë të bëjnë me çështje të tjera doktrinare apo praktike. Faktikisht, kjo është me të vërtetë një çështje që zhbiron në këshillat e brendshme të Trinisë, dhe që këtë e bën në një fushë në të cilën ka pak dëshmi të drejtpërdrejtë shpirtërore, një fakt ky i cili duhet të na bëjë të tregojmë kujdes. Një pikëpamje e balancuar pastorale do të ishte sikur të thonim se ky mësim i shpengimit të posaçëm na duket se është i vërtetë, e që jep pajtueshmëri logjike ndaj sistemit tonë teologjik, dhe se kjo mund të jetë e dobishme në sigurimin e njerëzve për dashurinë e Krishtit për ta individualisht si dhe për plotësinë e veprës së Tij shpenguese për ta; por kjo është gjithashtu një temë e cila çon pothuajse në mënyrë të pashmangshme në një farë pështjellimi, një farë keqkuptimi, dhe shpesh në debate të gabuara dhe ndasi ndër popullin e Perëndisë—e të tëra këto janë gjykime negative pastorale. Ndoshta kjo është arsyeja përse apostuj të tillë si Gjoni, Pjetri dhe Pali, në mençurinë e tyre, pothuajse nuk i mëshuan aspak këtë çështje dhe ndoshta ne do të bënim mirë të merrnim shembullin e tyre.

PYETJE PËR ZBATIM VETJAK

1.     Në ç’mënyrë të ka bërë ky kapitull të vlerësosh vdekjen e Krishtit më shumë nga ç’ke bërë më përpara? A të ka dhënë më shumë apo më pak besim në faktin që mëkat e tua janë paguar nga Krishti?

2.     Nëse shkaku më i lartë i shlesës gjendet në dashurinë dhe drejtësinë e Perëndisë, atëherë, a kishte ndonjë gjë tek ti, që kërkonte që Perëndia të të donte  apo që të ndërmerrte hapa për të të shpëtuar (kur Ai shikonte përpara në kohë dhe të mendoi si një mëkatar në rebelim kundër Tij)? A të ndihmon përgjigja që ti i jep kësaj pyetjeje që të vlerësosh natyrën e dashurisë së Perëndisë për ty si një person i cili nuk e meritoi aspak atë dashuri? Si të bën të ndjehesh një kuptim i tillë në marrëdhënien tënde me Perëndinë?

3.     A mendon se vuajtjet e Krishtit mjaftonin për pagesën për mëkatet e tua? A je i gatshëm të mbështetesh tek vepra e Tij për pagesën për të tëra mëkatet e tua? A mendon se Ai është një Shpëtimtar i mjaftueshëm, i denjë për t’u besuar prej teje? Kur Ai të fton: “Ejani tek unë. . . dhe unë do t'ju çlodh” (Mat. 11:28), a i beson tani Atij? A do të mbështetesh tani dhe gjithmonë tek Ai me të tërë zemrën tënde për shpëtimin tënd të plotë?

4.     Nëse Krishti mbarti gjithë fajin tonë për mëkatet tona, i gjithë zemërimi i Perëndisë kundër mëkatit, si dhe i tërë ndëshkimi me vdekje që ne meritonim, atëherë a do ta kthejë Perëndia ndonjëherë zemërimin e Tij kundër teje si besimtar (shiko Rom. 8:31–39)? A është e mundur që ndonjë vështirësi apo vuajtje që ti përjeton në jetë, të jetë për shkak të zemërimit të Perëndisë kundër teje? Nëse jo, atëherë përse ne si të krishterë përjetojmë vështirësi dhe vuajtje në këtë jetë (shiko Rom. 8:28; Heb. 12:3–11)?

5.     A mendon se jeta e Krishtit ishte aq e mirë saqë të meritonte aprovimin e Perëndisë? A je i gatshëm që të mbështetesh në të për fatin tënd të përjetshëm? A është Jezus Krishti aq i besueshëm dhe Shpëtimtar aq i mirë për ty saqë t’ia kesh besën Atij? Cilit do të preferoje t’i besoje për sa i takon qëndrimit tënd të përjetshëm përpara Perëndisë: jetës tënde apo asaj të Krishtit?

6.     Nëse Krishti të ka shpenguar me të vërtetë nga zgjedha ndaj mëkatit dhe ndaj mbretërisë së Satanit, a ka fusha të jetës tënde në të cilat ti do mund të kuptoje më plotësisht këtë gjë si të vërtetë? A do mundej një kuptim i tillë të të inkurajojë më shumë në jetën tënde të krishterë?

7.     A mendon se qe e drejtë ndaj Krishtit që të ishte zëvendësuesi yt e që të paguante për dënimin tënd? Kur mendon për të që vepron si zëvendësuesi yt e që vdiq për ty, çfarë qëndrimi dhe emocioni të krijohet në zemër?

TERMA TË VEÇANTË

domosdoshmëri absolute

bindje aktive

shlesa

gjaku i Krishtit

konsekuent

teoria e shembullit

shpengimi i përgjithshëm

teoria qeverisëse

mvesh

shlesa e posaçme

teoria e ndikimit moral

shpengimi i posaçëm

bindja pasive

zëvendësimi penal

flijimi pajtues

teoria e shpërblesës ndaj Satanit

pajtimi

shpengimi

flijimi

shlesa e pakufizuar

shlesa vikarioze

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 221–236

1930 Thomas, 49–72, 414–426

2. Arminiane (Ueslejane apo Metodiste)

1847 Finney, 258–282

1875–1876 Pope, 2:141–188, 263–316

1892–1894 Miley, 2:65–240

1940 Wiley, 2:217–300

1960 Purkiser, 243–268

1983 Carter, 1:483–505

1983- Cottrell, 3:401–460

1987–1990 Oden, 2:317–450

3. Baptiste

1767 Gill, 1:562–583; 2:1–68

1887 Boyce, 295–341

1907 Strong, 701–706, 713–775

1917 Mullins, 304–337

1983–1985 Erickson, 761–841

1987–1994 Lewis/Demarest, 2:371–436

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 3:35–164, 183–205; 5:177–230

1949 Thiessen, 229–242

1986 Ryrie, 275–309, 318–323

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 2:280–330, 342–382

1934 Mueller, 287–295, 305–313

6. E reformuar (apo presbiteriane)

1559 Calvin, 1:503–534 (2.16–17)

1724–1758 Edwards, 1:574–580; 2:766–778

1861 Heppe, 448–487, 488–494

1871–1873 Hodge, 2:480–591, 610–625

1878 Dabney, 485–553

1887–1921 Warfield, SSW 1:167–177; SSW 2:308–320; BD 327–438; PWC 325–530; CC 393–444

1889 Shedd, 2b:353–489; 3:401–470

1937–1966 Murray, CW 1:36–39, 59–85; 2:142–157; RAA 9–57

1938 Berkhof, 331–343, 361–399

1962 Buswell, 2:70–133

7. Ripërtëritëse (apo karizmatike/Pentekostale)

1988–1992 Williams, 1:353–380

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 175–179, 182–192, 211–219

2. Katolike Romake: Pas-Vatikanit II

1980 McBrien, 1:417–423; 2:865–901

Vepra të Tjera

Bauckham, Richard J. “Zbritje në Ferr (Descent into Hell).” Tek FRT (^[96]NDT) fq. 194–195.

Berkouwer, G.C. Vepra e Krishtit (The Work of Christ). Përkth. nga Cornelius Lambregtse. Grand Rapids: Eerdmans, 1965.

Brown, John. Vuajtjet dhe Lavditë e Mesisë (The Sufferings and Glories of the Messiah). Evanston, Ind.: Sovereign Grace Publishers, 1959 (ribotim i botimit të vitit 1852).

Campbell, John McLeod. Natyra e Shlesës (The Nature of the Atonement). Bot. i 6të. London and New York: Macmillan, 1886 (botimi i parë më 1856).

Elwell, Walter. “Shlesa, Shtrirja e (Atonement, Extent of the).” Tek FUT (^[97]EDT) fq. 98–100.

Green, Michael. Kryqi i Zbrazur i Jezusit (The Empty Cross of Jesus). The Jesus Library, red. nga Michael Green. Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1984.

Grensted, L.W. Një Histori e Shkurtër e Doktrinës së Shlesës (A Short History of the Doctrine of the Atonement). Manchester: University Press, and London: Longmans, 1962.

Hodge, Archibald A. Shlesa (The Atonement). London: T. Nelson, 1868.

McDonald, H.D. Shlesa e Vdekjes së Krishtit (The Atonement of the Death of Christ). Grand Rapids: Baker, 1985.

McGrath, Alister E. Teologjia e Luterit për Kryqin: Depërtimi Teologjik i Martin Luterit (Luther’s Theology of the Cross: Martin Luther’s Theological Breakthrough). Oxford: Basil Blackwell, 1985.

_______. Misteri i Kryqit (The Mystery of the Cross). Grand Rapids: Zondervan, 1988.

_______. Çfarë po Bënte Perëndia në Kryq (What Was God Doing on the Cross?) Grand Rapids: Zondervan, 1993.

Martin, Hugh. Shlesa: Në Marrëdhëniet e Saj me Besëlidhjen, Priftërinë, Ndërmjetësimin e Zotit Tonë (The Atonement: In Its Relations to the Covenant, the Priesthood, the Intercession of Our Lord). Philadelphia: Smith and English, 1871.

Morey, Robert A. Studime mbi Shlesën (Studies in the Atonement). Southbridge, Mass.: Crowne, 1989.

Morris, Leon. Predikimi Apostolik i Kryqit (The Apostolic Preaching of the Cross). Bot. 3të. Grand Rapids: Eerdmans, 1965.

_______. “Shlesa (Atonement).” Tek FUT (EDT) f. 97.

_______. Shlesa: Kuptimi dhe Rëndësia e Saj (The Atonement: Its Meaning and Significance). Leicester and Downers Grove, Ill: InterVarsity Press, 1983.

_______. “Shlea, Teoritë e (Atonement, Theories of the).” Tek FUT (EDT) fq. 100–102.

_______. Kryqi në Besëlidhjen e Re (The Cross in the New Testament). Grand Rapids: Eerdmans, 1965.

_______. Kryqi i Jezusit (The Cross of Jesus). Grand Rapids: Eerdmans, and Exeter: Paternoster, 1988.

Murray, John. Shpengimi i Arritur dhe i Zbatuar (Redemption Accomplished and Applied). Grand Rapids: Eerdmans, 1955, fq. 9–78.

Owen, John. Vdekja e Vdekjes në Vdekjen e Krishtit (The Death of Death in the Death of Christ). Carlisle, Pa.: Banner of Truth, 1959 (përfshin një ese hyrëse të shkruar nga J. I. Packer).

Smeaton, George. Doktrina e Shlesës Siç Jepet Mësim nga Vetë Krishti (The Doctrine of the Atonement as Taught by Christ Himself). Grand Rapids: Zondervan, 1953 (ribotim i botimit të vitit 1871).

Smeaton, George. Doktrina e Apostujve mbi Shlesën (The Apostles’ Doctrine of the Atonement). Grand Rapids: Zondervan, 1957 (ribotim i botimit të vitit 1870).

Stott, John R.W. Kryqi i Krishtit (The Cross of Christ). Leicester and Downers Grove, Ill.: InterVarsity Press, 1986.

Turretin, Francis. Shlesa e Krishtit (The Atonement of Christ). Përkth. nga James R. Willson. Grand Rapids: Baker, 1978 (ribotim i botimit të vitit 1859; botuar për herë të parë në latinisht më 1674).

Wallace, Ronald S. Vdekja Shlyese e Krishtit (The Atoning Death of Christ). Westchester, Ill.: Crossway, 1981.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Romakëve” 3:23–26: Sepse të gjithë kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë, por janë drejtësuar falas me anë të hirit të tij, nëpërmjet shpengimit që është në Krishtin Jezus, të cilin e paraqiti Perëndia si pajtimore [fjalë për fjalë. “pajtim’] nëpërmjet besimit në gjakun e tij, për të treguar kështu drejtësinë e tij për faljen e mëkateve, që janë kryer më parë gjatë kohës së durimit të Perëndisë, për të treguar drejtësinë e tij në kohën e tanishme, me qëllim që ai të jetë i drejtë dhe drejtësues i atij që beson në Jezusin.

HIMN

“KUR VËSHTROJ KRYQIN E MREKULLUESHËM (WHEN I SURVEY THE WONDROUS CROSS)”

Kur vështroj kryqin e mrekullueshëm

Në të cilin Princi i Lavdisë jetën e Tij dorëzoi,

Edhe fitimin tim më të madh, e konsideroj humbje,

gjithçka që mburrem, me përbuzje shikoj

Kurrë mos ndodhtë, Zot, që të krenohem,

veç vdekjes së Krishtit, Perëndisë gjë tjetër të vlerësoj:

Të gjitha gjërat e kota të cilat më shumë më tërheqin,

Unë gjakut të Tij ia flijoj.

Shikoni, nga koka, duart, këmbët e Tij,

Pikëllim dhe dashuri të përziera bashkë pikuan:

A u përzien ndonjëherë një dashuri dhe pikëllim i tillë,

Apo gjembat një kurorë kaq të çmuar formuan?

Vdekja e Tij e përskuqur, si një mantel,

U përhap mbi trupin e Tij mbi këtë dru kryqi;

Prandaj unë jam i vdekur ndaj tërë botës,

Dhe i vdekur ndaj meje është i tërë globi.

Po të ishte gjithë bota natyrore e imja,

Dhuratë tepër e vogël prej meje ndaj Zotit do të ishte;

Dashuri kaq e mahnitshme, kaq hyjnore,

Kërkon shpirtin, jetën gjithçka time.

Autor: Isaac Watts, 1707