Kapitulli 36: Drejtësimi (Qëndrimi i drejtë ligjor para Perëndisë)

Drejtësimi (Një Qëndrim i Duhur Ligjor Përpara Perëndisë)

Si dhe kur fitojmë një qëndrim të duhur ligjor përpara Perëndisë?

SHPJEGIME DHE BAZA NGA SHKRIMET

Në kapitujt e mëparshëm folëm për thirrjen e ungjillit (në të cilën Perëndia na thërret për t’i besuar Krishtit për shpëtim), rigjenerimin (në të cilin Perëndia tejçon jetë të re frymërore tek ne), si dhe kthimin në besim (në të cilin ne reagojmë ndaj thirrjes së ungjillit me pendesë për mëkatin dhe me besim në Krishtin për shpëtim). Por çfarë mund të themi për fajin e mëkatit tonë? Thirrja e ungjillit na fton që t’i besojmë Krishtit për faljen e mëkateve. Rigjenerimi e bëri të mundur për ne që të reagojmë ndaj asaj ftese. Kur u kthyem në besim, ne reaguam duke besuar në Krishtin për faljen e mëkateve. Tani, hapi tjetër në procesin e zbatimit të shpengimit ndaj nesh, është që Perëndia duhet t’i përgjigjet besimit tonë si dhe të bëjë atë që ka premtuar, gjë që do të thotë, të deklarojë faktikisht që mëkatet tona janë falur. Kjo duhet të jetë një deklaratë ligjore dhe në lidhje me marrëdhënien tonë ndaj ligjeve të Perëndisë, në të cilën deklarohet se ne jemi tërësisht të falur e jo më nën ndëshkim.

Një kuptim i duhur i drejtësimit është absolutisht i rëndësishëm për të tërë besimin e krishterë. Sapo Martin Luteri kuptoi të vërtetën e drejtësimit përmes vetëm besimit, ai u bë i krishterë dhe ishte përplot gëzim të sapo-gjetur të ungjillit. Çështja kryesore në Reformimin Protestant, qe një mosmarrëveshje me Kishën Katolike Romake mbi drejtësimin. Nëse duam që të vërtetën e ungjillit ta ruajmë për brezat e ardhshëm, ne duhet të kuptojmë të vërtetën e drejtësimit. Edhe sot, një pikëpamje e vërtetë e drejtësimit është vija ndarëse mes ungjillit biblik të shpëtimit me anë të vetëm besimit nga njëra anë, si dhe të tërë ungjijve të rremë të shpëtimit bazuar tek veprat e mira nga ana tjetër.

Kur Pali na ofron një vështrim të përgjithshëm të procesit përmes të cilit Perëndia zbaton shpëtimin tek ne, ai përmend shkoqur drejtësimin: “Por ata që i paracaktoi, ata ai edhe i thirri; dhe ata që i thirri, ata ai edhe i drejtësoi; dhe ata që i drejtësoi, ata ai edhe i përlëvdoi” (Rom. 8:30). Siç e shpjeguam në një kapitull të mëparshëm, fjala i thirri këtu i referohet thirrjes efektive të ungjillit, gjë që përfshin rigjenerimin dhe sjell reagimin e pendesës dhe besimit (apo kthimit në besim) nga ana jonë. Pas thirrjes efektive si dhe reagimit që ai nisi në anën tonë, hapi tjetër në zbatimin e shpengimit, është “drejtësimi.” Këtu Pali përmend që kjo është diçka që Perëndia Vetë e bën: “Ata që i thirri, ata ai edhe i drejtësoi.”

Për më tepër, Pali në mënyrë mjaft të qartë na mëson se ky drejtësim vjen pas besimit tonë dhe si përgjigje e Perëndisë ndaj besimit tonë. Ai thotë se Perëndia është “drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:26), dhe se “njeriu është i drejtësuar nëpërmjet besimit, ndarë nga veprat e ligjit” (Rom. 3:28). Ai thotë: “Të drejtësuar, pra, prej besimit, kemi paqe me Perëndinë, nëpërmjet Jezu Krishtit, Zotit tonë” (Rom. 5:1). Për më tepër, “njeriu nuk drejtësohet prej veprave të ligjit, por përmes besimit në Jezu Krishtin” (Gal. 2:16).

Çfarë është saktësisht drejtësimi? Atë ne mund ta përkufizojmë si më poshtë: Drejtësimi është një veprim i menjëhershëm ligjor i Perëndisë, në të cilin Ai (1) i mendon mëkatet tona të falura, si dhe drejtësinë e Krishtit sikur të na takonte ne, dhe (2) na deklaron si të drejtë përpara Tij.

Duke shpjeguar elementët e këtij përkufizimi, së pari ne do të shikojmë tek gjysma e dytë e tij, tek aspekti i drejtësimit në të cilin Perëndia “deklaroi të drejtë përpara Tij.” Arsyeja për trajtimin e këtyre çështjeve në rendin për së prapthi, është se theksi i Besëlidhjes së Re në përdorimin e fjalës drejtësim si dhe në termat e lidhur me të, është tek gjysma e dytë e përkufizimit, tek deklarimi ligjor nga Perëndia. Por ka gjithashtu pasazhe të cilat tregojnë se kjo deklaratë është e bazuar tek fakti që Perëndia së pari mendon për drejtësinë sikur na takon ne. Kështu, duhen trajtuar të dyja aspektet, edhe pse termat që Besëlidhja e Re përdor për drejtësimin, përqendrohen tek deklarata ligjore e bërë prej Perëndisë.

A. Drejtësimi përfshin një deklaratë ligjore nga Perëndia

Përdorimi i fjalës drejtësoj në Bibël lë të kuptohet se drejtësimi është një deklaratë ligjore nga Perëndia. Folja drejtësoj në Besëlidhjen e Re (Gr. δικαιόω, G1467) ka një gamë kuptimesh, por një kuptim shumë i zakonshëm është “të deklarosh të drejtë.” Për shembull, lexojmë: “Dhe gjithë populli që e dëgjoi, dhe tagrambledhësit, i dhanë të drejtë Perëndisë dhe u pagëzuan me pagëzimin e Gjonit” (Luka 7:29). Sigurisht që njerëzit si dhe tagrambledhësit nuk e bënë Perëndinë që të jetë i drejtë, sepse kjo do të kishte qenë e pamundur për t’u bërë nga ndokush. Përkundrazi, ata deklaruan që Perëndia ishte i drejtë. Ky është gjithashtu kuptimi i termit në pasazhet ku Besëlidhja e Re flet për ne që deklarohemi të drejtë nga Perëndia (Rom. 3:20, 26, 28; 5:1; 8:30; 10:4, 10; Gal. 2:16; 3:24). Ky kuptim është veçanërisht evident, për shembull, tek “Romakëve” 4:5: “Ndërsa atij që nuk bën vepra, por beson në atë që drejtëson të pabesin, besimi i tij i llogaritet për drejtësi.” Me këtë, Pali nuk mund të ketë patur ndër mend që të thotë se Perëndia “i bën të pabesët të konsiderohen të drejtë” (duke i ndryshuar ata së brendshmi si dhe duke i bërë të përsosur nga ana morale), sepse atëherë ata do të kishin meritën apo veprat e tyre mbi të cilat do të bazoheshin. Përkundrazi, ai nënkupton se Perëndia deklaron që të paperëndishmit janë të drejtë përpara tij, jo mbi bazën e veprave të tyre të mira, por si reagim ndaj besimit të tyre.

Ideja që drejtësimi është një deklaratë ligjore, është mjaft e dukshme edhe kur drejtësimi vihet në kontrast me dënimin. Pali thotë: “Kush do t'i padisë të zgjedhurit e Perëndisë? Perëndia është ai që i drejtëson. Kush është ai që do t'i dënojë?” (Rom. 8:33–34). Të “dënosh” dikë do të thotë ta deklarosh atë person fajtor. E kundërta e dënimit, është drejtësimi, i cili, në këtë kontekst, duhet të ketë kuptimin “të deklarosh dikë jo fajtor.” Kjo bëhet gjithashtu evidente nga fakti që veprimi i Perëndisë për drejtësimin është dhënë si përgjigja e Palit ndaj mundësisë që dikush mund të ngrejë një akuzë apo “padi” kundër popullit të Perëndisë: një deklaratë e tillë faji nuk mund të qëndrojë përpara deklaratës së Perëndisë për drejtësinë.

Disa shembuj nga Besëlidhja e Vjetër për fjalën drejtësoj (Gr. δικαιόω (G1467) tek Septuaginta, kur përkthen hifil e צָדַק, H7405, “të drejtësosh”) i shton mbështetje kësaj mënyre kuptimi. Për shembull, lexojmë për gjyqtarët të cilët janë “duke i dhënë pafajësinë të pafajshmit dhe duke dënuar fajtorin” (L. i P. 25:1). Tani, në këtë rast, “drejtësoj” duhet të ketë kuptimin “deklaroj si jo të drejtë apo jo fajtor,” ashtu sikurse “dënoj” do të thotë “deklaroj fajtor.” Nuk do të kishte kuptim të thoje që “drejtësoj” këtu, ka kuptimin “të bësh dikë të jetë i mirë që përbrenda,” sepse gjyqtarët thjesht nuk bëjnë e as nuk munden të bëjnë që njerëzit të jenë të mirë përbrenda. As akti i dënimit që një gjyqtar jep ndaj të ligut nuk e bën atë person të jetë i keq përbrenda; ai thjesht deklaron se personi është fajtor në lidhje me krimin e caktuar për të cilin është nxjerrë përpara gjyqit (kr. Eks. 23:7; 1 Mbretërve 8:32; 2 Kron. 6:23). Po kështu, Jobi refuzon të thotë se ngushëlluesit e tij kishin të drejtë kur thanë: “Nuk do të pranoj që ju keni të drejtë” (Jobi 27:5, duke përdorur të njëjtat terma hebraisht dhe greqisht për “drejtësoj”). E njëjta ide gjendet tek “Fjalët e Urta”: “Ai që nxjerr fajtorin të pafajshëm dhe ai që dënon të drejtin, janë që të dy neveri për ZOTIN” (F. e Urta 17:15). Këtu, ideja e deklaratës ligjore është veçanërisht e fortë. Padyshim që nuk do të ishte e neveritshme për Zotin  nëse “drejtësoj” do të kishte kuptimin “Të bësh dikë të mirë apo të drejtë përbrenda.” Në këtë rast, “nxjerr fajtorin të pafajshëm” do të ishte një gjë shumë e mirë përpara Perëndisë. Por nëse “nxjerr” do të thotë: “deklaroj si të drejtë,” atëherë është krejtësisht e qartë përse “Ai që nxjerr fajtorin të pafajshmin” është “neveri për ZOTIN.” Në mënyrë të ngjashme, Isaia i dënon ata që “nxjerrin të pafajshëm njeriun e keq për një dhuratë” (Isa. 5:23); përsëri, “nxjerr” duhet të ketë kuptimin “deklaroj si të drejtë” (e përdorur këtu në kontekstin e një deklarate ligjore).

Në këtë kuptim të “deklarimit si i drejtë” apo “deklaroj të mos jem fajtor” Pali shpesh herë përdor fjalën të flasësh për drejtësimin e Perëndisë ndaj nesh, deklarata e tij që ne, edhe pse mëkatarëve fajtorë, jemi gjithsesi të drejtë përpara Tij. Është e rëndësishme që të theksojmë se kjo deklaratë ligjore në vetvete, nuk e ndryshon aspak natyrën tonë të brendshme e as karakterin tonë. Në këtë kuptim të termit “nxjerr,” Perëndia përdor një deklaratë ligjore rreth nesh. Kjo është arsyeja përse teologët kanë thënë gjithashtu se drejtësimi është diçka forenzike ku fjala forenzike ka kuptimin: “të kesh të bësh me procedimet ligjore.”

Xhon Mërrej bën një dallim të rëndësishëm mes rigjenerimit dhe drejtësimit:

Rigjenerimi është një akt i Perëndisë brenda nesh; drejtësimi është një gjykim i Perëndisë në lidhje me ne. Dallimi është si ai i dallimit mes veprimit të një kirurgu dhe veprimit të një gjyqtari. Kirurgu, kur heq një kancer të brendshëm, bën diçka brenda nesh. Kjo nuk është ajo që bën një gjyqtar—ai jep vendimin në lidhje me statusin tonë gjyqësor. Nëse ne jemi të pafajshëm, Ai na deklaron të atillë.

Pastërtia e ungjillit është e lidhur me pranimin e këtij dallimi. Nëse drejtësimi ngatërrohet me rigjenerimin apo shenjtërimin, atëherë hapet dera për shtrembërimin e ungjillit në vetë thelbin e tij. Drejtësimi vazhdon të jetë çështja ku Kisha qëndron apo rrëzohet.^[60]1

B. Perëndia na deklaron si të drejtë përpara Tij

Në deklaratën ligjore të Perëndisë mbi drejtësimin, Ai në mënyrë specifike deklaron se ne jemi të drejtë përpara Tij. Ky deklarim përfshin dy aspekte. I pari, do të thotë se ai deklaron se ne nuk kemi asnjë ndëshkim për të paguar për mëkatin, përfshi këtu mëkatet e të kaluarës, të të tashmes dhe të së ardhmes. Pas një diskutimi të gjatë të drejtësimit vetëm nëpërmjet besimit (Rom. 4:1–5:21), si dhe një diskutim shpjegues mbi mëkatin që mbetet në jetën e Krishterë, Pali i kthehet argumentit të tij kryesor në librin e Romakëve, dhe na thotë se çfarë është e vërtetë për ata të cilët janë drejtësuar nëpërmjet besimit: “Tani, pra, nuk ka asnjë dënim për ata që janë në Krishtin Jezus” (Rom. 8:1). Në këtë kuptim, ata të cilët janë drejtësuar, nuk kanë ndëshkim për të paguar për mëkatin. Kjo do të thotë se ne nuk jemi subjekte të ndonjë ndryshimi apo faji apo dënimi: “Kush do t'i padisë të zgjedhurit e Perëndisë? Perëndia është ai që i drejtëson. Kush është ai që do t'i dënojë?” (Rom. 8:33–34).

Ideja e faljes së plotë të mëkateve është mbizotëruese kur Pali diskuton drejtësimin vetëm nëpërmjet besimit tek “Romakëve” 4. Pali citon Davidin i cili shpall një bekim mbi një “të cilit Perëndia i llogarit drejtësi pa vepra.” Pastaj ai kujton se si Davidi tha: “Lum ata të cilëve u janë falur paudhësitë dhe të cilëve mëkatet u janë mbuluar. Lum njeriu të cilit Zoti nuk do t'ia llogarisë mëkatin” (Rom. 4:6–8). Për rrjedhojë, ky drejtësim përfshin në mënyrë të qartë faljen e mëkateve. Davidi foli në mënyrë të ngjashme tek “Psalmi” 103:12, “Sa larg është lindja nga perëndimi, aq shumë ai ka larguar nga ne fajet tona” (kr. v. 3).

Por nëse Perëndia thjesht na deklaroi me mëkate të falura kjo nuk do të na e zgjidhte plotësisht problemin, sepse vetëm sa do të na bënte neutralë nga ana morale përpara Perëndisë. Do të ishim në gjendjen që ishte Adami përpara se të kishte bërë ndonjë gjë të drejtë apo të gabuar përpara Perëndisë—Ai nuk ishte fajtor përpara Perëndisë, por Ai as kishte fituar një dëshmi drejtësie përpara Perëndisë. Ky aspekt i parë i drejtësimit në të cilin Perëndia deklaron se mëkatet tona janë të falura, mund të tregohet si në figurën 36.1, në të cilën shenja minus tregon mëkatet në anën tonë të cilat janë tërësisht të falura për shkak të drejtësimit.

Figura 36.1: Falja e mëkateve është një pjesë e drejtësimit

Sidoqoftë, një lëvizje e tillë nuk mjafton për të na fituar favor nga Perëndia. Ne duhet të kalojmë nga një pikë neutraliteti moral, tek një pikë e të paturit drejtësi pozitive përpara Perëndisë, drejtësinë e një jete në bindje të plotë ndaj Tij. Nevoja jonë mundet që për rrjedhojë të paraqitet si në figurën 36.2, në të cilën shenjat plus tregojnë një dëshmi drejtësie përpara Perëndisë.

Figura 36.2: Veshja ndaj nesh e drejtësisë së Krishtit është pjesa tjetër e drejtësimit

Për rrjedhojë, aspekti i dytë i drejtësimit, është që Perëndia duhet të na deklarojë jo të jemi thjesht neutralë përpara Tij, por faktikisht, që të jemi të drejtë përpara Tij. Praktikisht, Ai duhet të na deklarojë se kemi meritat e një drejtësie të përsosur përpara Tij. Besëlidhja e Vjetër, nganjëherë foli për Perëndinë si dhënësin e një drejtësie të tillë ndaj njerëzve të Tij, paçka se ata nuk i kishin fituar atë drejtësi vetë. Isaia thotë: “Më ka veshur me rrobat e shpëtimit, më ka mbuluar me mantelin e drejtësisë” (Isa. 61:10). Por Pali flet më specifikisht për këtë në Besëlidhjen e Re. Si një zgjidhje për nevojën tonë për drejtësi, Pali na thotë se “e ndarë nga ligji, është manifestuar drejtësia e Perëndisë, për të cilën dëshmojnë ligji dhe profetët, madje, drejtësia e Perëndisë nëpërmjet besimit në Jezu Krishtin për të gjithë e mbi të gjithë ata që besojnë” (Rom. 3:21–22). Ai thotë: “Abrahami i besoi Perëndisë dhe kjo iu llogarit për drejtësi” (Rom. 4:3; duke cituar “Zan.” 15:6). Kjo erdhi nëpërmjet bindjes ndaj Krishtit, sepse Pali thotë në fund të këtij diskutimi të gjatë për sa i takon drejtësimit nëpërmjet besimit se “nëpërmjet bindjes së një të vetmi, të shumtët do të bëhen të drejtë” (Rom. 5:19). Aspekti i dytë i deklarimit të Perëndisë për drejtësimin atëherë, është se ne kemi meritat e drejtësisë së përsosur përpara Tij.

Por, ngrihet pyetja: Si mundet Perëndia të deklarojë që ne nuk kemi ndëshkim për të paguar për mëkatet dhe se kemi meritat e drejtësisë së përsosur nëse në fakt ne jemi mëkatarë e fajtorë? Si mundet Perëndia të na deklarojë si jo fajtorë por të drejtë, kur në fakt, ne jemi të padrejtë? Këto pyetje na çojnë tek pika tjetër.

C. Perëndia mund të na deklarojë se jemi të drejtë për shkak se Ai na vesh drejtësinë e Krishtit

Kur themi se Perëndia na vesh drejtësinë e Krishtit, kjo do të thotë se Perëndia e mendon drejtësinë e Krishtit sikur të na përkiste ne, apo e konsideron atë si të na takonte neve. Ai e “llogarit” atë në llogari tonë. Lexojmë se: “Abrahami i besoi Perëndisë dhe kjo iu llogarit për drejtësi” (Rom. 4:3, duke cituar “Zan.” 15:6). Pali shpjegon: “Atij që nuk bën vepra, por beson në atë që drejtëson të pabesin, besimi i tij i llogaritet për drejtësi. Po kështu edhe Davidi shpall lumturinë e njeriut të cilit Perëndia i llogarit drejtësi pa vepra, duke thënë” (Rom. 4:6). Në këtë mënyrë, drejtësia e Krishtit u bë e jona. Pali thotë se ne jemi ata të cilët morën “dhuratën e drejtësisë” (Rom. 5:17).

Kjo është hera e tretë që gjatë studimit të doktrinave të Shkrimit, ne kemi hasur idenë e veshjes së fajit apo drejtësisë ndaj dikujt tjetër. Së pari kur Adami mëkatoi, faji i tij na u vesh neve; Perëndia Atë e shikoi atë faj si i yni, dhe për rrjedhojë na e veshi ne.^[61]2 Së dyti, kur Krishti vuajti dhe vdiq për mëkatet tona, mëkati ynë iu vesh Krishtit; Perëndia e mendoi si mëkat që i takonte Atij, dhe Ai pagoi ndëshkimin për të.^[62]3 Tani, në doktrinën e drejtësimit, ne shikojmë këtë veshje të drejtësisë së Krishtit ndaj nesh për herë të tretë. Drejtësia e Krishtit na është veshur neve, dhe për rrjedhojë, Perëndia e mendon sikur na takon neve. Nuk është drejtësia jonë por drejtësia e Krishtit ajo që na është dhënë falas. Kështu, Pali mund të thotë se Perëndia e bëri Krishtin të ishte “për ne, drejtësi edhe shenjtërim dhe shpengim” (1 Kor. 1:30). Gjithashtu, Pali thotë se qëllimi i tij është të gjendet në Krishtin, “duke pasur jo drejtësinë time nga ligji, por atë përmes besimit në Krishtin: drejtësia prej Perëndisë, me anë të besimit” (Fil. 3:9). Pali e di se drejtësia që Ai ka përpara Perëndisë nuk është ndonjë gjë e bërë prej tij; është drejtësia e Perëndisë e cila vjen përmes Jezus Krishtit (kr. Rom. 3:21–22).^[63]4

Është tepër e rëndësishme për thelbin e ungjillit që të këmbëngulim se Perëndia na deklaron se jemi po aq të drejtë jo mbi bazën e gjendjes tonë aktuale të drejtësisë apo shenjtërisë, por më tepër mbi bazën e drejtësisë së përsosur të Krishtit, të cilën Ai e mendon se na përket neve. Ky ishte thelbi i dallimit mes Protestantizmit dhe Katolicizmit Romak në kohën e Reformimit. Protestantizmi, që prej kohës së Martin Luterit, ka këmbëngulur se drejtësimi nuk na ndryshon së përbrendshmi dhe ai nuk është një deklaratë e bazuar në ndonjë mënyrë tek ndonjë mirësi e brendshme që ne kemi vetë. Nëse drejtësimi na ndryshoi së brendshme dhe pastaj na deklaroi të drejtë bazuar tek se sa të mirë ishim faktikisht, atëherë (1) nuk do mund të ishim deklaruar kurrë si tërësisht të drejtë në këtë jetë, për shkak se ka gjithnjë mëkat që mbetet në jetën tonë, dhe (2) nuk do të kishte rrugëdalje për faljen e mëkateve të të kaluarës (të kryera përpara se ne të ndryshoheshim për së brendshmi). Për rrjedhojë, ne nuk do mund të kishim bindje se jemi të drejtë përpara Perëndisë. Do të humbnim bindjen që Pali ka kur thotë: “Të drejtësuar, pra, prej besimit, kemi paqe me Perëndinë, nëpërmjet Jezu Krishtit, Zotit tonë” (Rom. 5:1).^[64]5 Nëse ne, do ta kishim menduar drejtësimin si të bazuar në diçka që ne jemi së brendshmi, nuk do të kishim kurrë bindjen e fortë që bashkë me Palin të thoshim: “Tani, pra, nuk ka asnjë dënim për ata që janë në Krishtin Jezus” (Rom. 8:1). Ne nuk do të kishim sigurinë e faljes nga Perëndia, as guxim për t’iu afruar Atij “në siguri të plotë besimi, duke i pasur zemrat tona” (Heb. 10:22). Nuk do të ishim në gjendje që të flisnim për “dhuratën e drejtësisë” (Rom. 5:17), apo të thonim se “dhurata e Perëndisë është jeta e përjetshme nëpërmjet Krishtit Jezus, Zotit tonë” (Rom. 6:23).

Katoliku Romak tradicional e kupton drejtësimin shumë ndryshe nga kjo. Kisha Katolike Romake e kupton drejtësimin si diçka e cila na ndryshon ne së brendshmi e na bën më të shenjtë përbrenda. “Sipas mësimit të Këshillit të Trentit, drejtësimi është “shenjtërimi dhe ripërtërita e njeriut të brendshëm.”’^[65]6 Me qëllim që drejtësimi të fillojë, personi duhet që së pari të pagëzohet e pastaj (kur të jetë i rritur) të vazhdojë të ketë besim: “Shkaku instrumental... i drejtësimit të parë është Sakramenti i Pagëzimit.”^[66]7 Por, “drejtësimi i një të rrituri nuk është i mundur pa Besim....Për sa i takon përmbajtjes së besimit drejtësues, i ashtuquajturi besim me mirëbesim nuk mjafton. Ajo që kërkohet është një besim teologjik apo dogmatik (besim rrëfimor) i cili konsiston në pranimin e prerë të të vërtetave Hyjnore të Zbulesës.”^[67]8 Kësisoj, pagëzimi është mjeti nëpërmjet të cilit drejtësimi përftohet fillimisht, dhe pastaj besimi është i domosdoshëm nëse një i rritur do të marrë drejtësimin apo do të vazhdojë në gjendjen e drejtësimit. Ott-i shpjegon se “i ashtuquajturi besim me mirëbesim” nuk mjafton—që do të thotë se besimi i cili thjesht i beson Krishtit për faljen e mëkateve, nuk mjafton. Ai duhet të jetë një besim i cili pranon përmbajtjen e mësimit të Kishës Katolike, e të jetë “besim teologjik apo dogmatik.”

Pikëpamja Katolike Romake mund të thuhet se e kupton drejtësimin si të bazuar jo tek një drejtësi e veshur ndaj nesh por tek një drejtësi e injektuar—që është, drejtësi që Perëndia na vë neve përbrenda e që na ndryshon prej së brendshmi si dhe në lidhje me karakterin tonë aktual moral. Pastaj ai na jep masa të ndryshme të drejtësimit në përputhje me masën e drejtësisë që është injektuar apo vendosur përbrenda nesh.

Rezultati i kësaj pikëpamjeje Katolike Romake mbi drejtësimin, është se njerëzit nuk mund të jenë të sigurt nëse janë në një “gjendje hiri” ku ata përjetojnë pranimin e plotë prej Perëndisë si dhe favorin e Tij. Kisha Katolike mëson se njerëzit nuk mund të jenë të sigurt se janë në këtë “gjendje hiri” nëse nuk marrin një zbulesë të veçantë nga Perëndia për këtë qëllim. Këshilli i Tretit deklaroi:

Nëse dikush merr parasysh dobësinë e vet si dhe predispozicionin e vet të mangët, ai fare mirë mund të jetë i frikësuar e në ankth për sa i takon gjendjes së hirit, pasi askush nuk di me sigurinë e besimit, gjë që nuk lejon gabim, se e ka arritur hirin e Perëndisë.

Kësaj deklarate, Oti i shton komentin:

Arsyeja për pasigurinë e gjendjes së hirit gjendet tek kjo që pa një zbulesë të veçantë, askush nuk mund të dijë me besim të sigurt nëse i ka plotësuar apo jo të tëra kushtet të cilat janë të domosdoshme për arritjen e drejtësimit. Pamundshmëria e sigurisë së besimit, sidoqoftë, nuk përjashton në asnjë mënyrë një siguri morale të lartë të mbështetur nga dëshmia e ndërgjegjes.^[68]9

Për më tepër, përderisa Kisha Katolike Romake e shikon drejtësimin si përfshirëse të diçkaje që Perëndia e kryen përbrenda nesh, rrjedhon që njerëzit mund të përjetojnë shkallë të ndryshme drejtësimi. Ne lexojmë se “Shkalla e hirit drejtësues nuk është identike tek të tërë të drejtët” dhe se ajo “mund të rritet nëpërmjet veprave të mira.”^[69]10 Ott-i shpjegon se si kjo pikëpamje Katolike ndryshon nga ajo e Reformuesve Protestantë: “Ndërkohë që Reformatorët në mënyrë të gabuar e konsideronin drejtësimin si thjesht një veshje të jashtme të drejtësisë së Krishtit, ata qenë të detyruar që gjithashtu t’i përmbaheshin bindjes se drejtësimi është identik për të tërë njerëzit. Gjithsesi, Këshilli i Trentit deklaroi se masa e hirit të drejtësimit të marrë, varion sipas personave individualë që drejtësohen, në përputhje me masën e shpërndarjes falas prej Perëndisë dhe të gatishmërisë si dhe bashkë-punimit të vetë marrësit.”^[70]11

Së fundi, pasoja logjike e kësaj pikëpamjeje të drejtësimit, është se jeta jonë e përjetshme me Perëndinë, nuk është e bazuar vetëm tek hiri i Perëndisë, por pjesërisht edhe tek merita jonë gjithashtu: “Për të drejtësuarit, jeta e përjetshme është edhe një dhuratë hiri e premtuar nga Perëndia, ashtu si edhe një shpërblim për veprat e mira si dhe meritat e tij....Veprat e dobishme janë njëkohësish, dhurata të Perëndisë dhe vepra që fitojnë merita për njeriun.”^[71]12

Për ta mbështetur këtë pikëpamje drejtësimi nga Shkrimi, Ott-i në mënyrë të përsëritur përzien pasazhe nga Besëlidhja e Re të cilat flasin jo vetëm për drejtësimin, por gjithashtu për shumë aspekte të tjera të jetës së krishterë, si për shembull rigjenerimi (të cilin e kryen Perëndia brenda nesh), shenjtërimi (i cili është një proces në jetën e krishterë, e i cili padyshim që varion nga një individ tek tjetri), zotërimi dhe përdorimi i një sërë dhuratash frymërore në jetën e krishterë (të cilat variojnë nga një individ tek tjetri) si dhe shpërblimi i përjetshëm (i cili gjithashtu varion nga njëri individ tek tjetri). Klasifikimi i të tëra këtyre pasazheve nën kategorinë e “drejtësimit” vetëm sa e mjegullon çështjen dhe si përfundim, e bën faljen e mëkateve si dhe qëndrimin e duhur ligjor përpara Perëndisë, një çështje meritash tona, e jo një dhuratë falas prej Perëndisë. Për rrjedhojë, ky mjegullim i dallimeve, si përfundim e shkatërron thelbin e ungjillit.

Kjo është ajo që Martin Luteri e pa kaq qartë, dhe kjo është ajo që u dha një motivim të tillë të Reformuarve. Kur lajmi i mirë i ungjillit me të vërtetë u bë lajmi i mirë i shpëtimit tërësisht falas në Jezus Krishtin, atëherë ai u përhap si zjarr i dalë jashtë kontrollit nëpër tërë botën e qytetëruar, por ky ishte thjesht një rikuperim i ungjillit fillestar që deklaron: “Sepse paga e mëkatit është vdekja, por dhurata e Perëndisë është jeta e përjetshme nëpërmjet Krishtit Jezus, Zotit tonë” (Rom. 6:23), dhe këmbëngul se “Tani, pra, nuk ka asnjë dënim për ata që janë në Krishtin Jezus” (Rom. 8:1).

D. Drejtësimi vjen tek ne tërësisht përmes hirit të Perëndisë, e jo në sajë të ndonjë merite tek vetja jonë

Pasi tek “Romakëve” 1:18–3:20 Pali shpjegon se askush nuk do të jetë ndonjëherë në gjendje që ta bëjë veten të drejtë përpara Perëndisë sepse (“Asnjë mish nuk do të shfajësohet para tij përmes veprave të ligjit,” “Rom.” 3:20), Pali pastaj vazhdon duke shpjeguar se “të gjithë kanë mëkatuar dhe nuk e arrijnë lavdinë e Perëndisë, por janë drejtësuar falas me anë të hirit të tij, nëpërmjet shpengimit që është në Krishtin Jezus” (Rom. 3:23–24). “Hiri” i Perëndisë do të thotë “favor i pamerituar” i Tij. Për shkak se ne jemi tërësisht jo në gjendje që të fitojmë favorin e Perëndisë, e vetmja mënyrë se si ne mund të deklarohemi të drejtë, është nëse Perëndia me hirin e Tij siguron falas shpëtimin për ne, tërësisht veçmas veprës tonë. Pali shpjegon: “Sepse, me anë të hirit jeni të shpëtuar, nëpërmjet besimit; dhe kjo jo prej jush, por është dhurata e Perëndisë, jo prej veprave, që askush të mos mburret” (Efe. 2:8–9; kr. Titit 3:7). Hiri është vënë qartësisht në kontrast me punën apo meritat, si arsye përse Perëndia është i gatshëm të na drejtësojë. Perëndia nuk kishte ndonjë detyrim që mëkatin tonë t’ia vishte Krishtit, apo që të na vishte drejtësinë e Krishtit neve; kjo u bë vetëm në sajë të favorit të pamerituar që Ai na dha.

Në ndryshim nga mësimi Katolik Romak sipas të cilit ne jemi drejtësuar nëpërmjet hirit të Perëndisë plus disa meritave tonat ndërkohë që e bëjmë veten të përshtatshëm për të marrë hirin e drejtësimit e ndërkohë që rritemi në këtë gjendje hiri nëpërmjet veprave tona të mira, Luteri si dhe Reformatorët e tjerë këmbëngulën që drejtësimi vjen vetëm nga hiri e jo nga mëshira plus ndonjë merite nga ana jonë.

E. Perëndia na drejtëson përmes besimit tonë në Krishtin

Kur e filluam këtë kapitull, vërejtëm se drejtësimi vjen pas besimit shpëtues. Pali e bën të qartë këtë sekuencë kur thotë: “Besuam edhe ne në Jezu Krishtin, që të drejtësoheshim prej besimit në Krishtin dhe jo prej veprave të ligjit, sepse asnjë mish nuk do të drejtësohet prej veprave të ligjit” (Gal. 2:16). Këtu, Pali lë të kuptohet se besimi vjen i pari dhe se ai ka për qëllim të qenurit i drejtësuar. Ai gjithashtu thotë se Krishtit duhet pranuar “nëpërmjet besimit” dhe se Perëndia është “drejtësues i atij që beson në Jezusin” (Rom. 3:25, 26). I tërë kapitulli i “Romakëve” 4 është një mbrojtje e faktit që ne jemi drejtësuar nëpërmjet besimit, jo veprave, ashtu sikurse Abrahami dhe Davidi u drejtësuan për vete. Pali thotë: “Të drejtësuar, pra, prej besimit” (Rom. 5:1).

Shkrimi nuk thotë në asnjë rast se ne jemi drejtësuar për shkak të mirësisë së brendshme të besimit tonë, thua se besimi ynë ka merita përpara Perëndisë. Ai nuk na lejon kurrë të mendojmë se besimi ynë në vetvete fiton favor me Perëndinë. Përkundrazi, Shkrimi thotë se ne jemi drejtësuar “nëpërmjet” besimit tonë, duke e kuptuar besimin si instrumentin përmes të cilit na jepet drejtësia, por aspak si një veprimtari e cila na fiton merita apo favorin e Perëndisë. Përkundrazi, ne jemi drejtësuar vetëm për shkak të meritave të veprës së Krishtit (Rom. 5:17–19).^[72]13

Por, ne mund të pyesim përse Perëndia e zgjodhi besimin për të qenë ai qëndrim zemre përmes të cilit ne do të fitonim drejtësimin. Përse Perëndia nuk do të mund të kishte vendosur të jepte drejtësim ndaj të tërë atyre të cilët me sinqeritet tregojnë dashuri? Apo që tregojnë gëzim? Apo kënaqësi? Apo përulësi? Apo mençuri? Përse Perëndia zgjodhi besimin si mënyrën përmes të cilës ne të marrim drejtësim?

Është e qartë se kjo është për shkak se besimi është ai qëndrim i zemrës i cili është ekzaktësisht e kundërta e varësisë tek vetja jonë. Kur ne vijmë tek Krishti me besim, në thelb ne jemi duke thënë: “Unë heq dorë! Unë nuk do të varem tek vetja ime apo tek veprat e mia të mira. Unë e di se nuk mund ta bëj kurrë veten të drejtë përpara Perëndisë. Për rrjedhojë, Jezus, unë të besoj Ty dhe varem tek Ti plotësisht që të më japësh një qëndrim prej të drejti përpara Perëndisë.” Në këtë mënyrë, besimi tek Perëndia është ekzaktësisht e kundërta e besimit tek vetja, dhe për rrjedhojë është qëndrimi i cili në mënyrë të përsosur i shkon për shtat shpëtimit i cili nuk varet fare tek merita jonë por tërësisht tek dhurata falas e hirit prej Perëndisë. Pali e shpjegon këtë kur thotë: “Prandaj trashëgimia është nëpërmjet besimit; në këtë mënyrë ajo është nëpërmjet hirit, me qëllim që premtimi të jetë i siguruar për të gjithë pasardhjen” (Rom. 4:16). Kjo është arsyeja përse Reformatorët duke filluar nga Martin Luteri e me radhë, ishin kaq të palëkundur në këmbënguljen e tyre që drejtësimi nuk vjen përmes besimit plus ndonjë merite apo vepre të mirë nga ana jonë, por vetëm përmes besimit. “Sepse, me anë të hirit jeni të shpëtuar, nëpërmjet besimit; dhe kjo^[73]14 jo prej jush, por është dhurata e Perëndisë, jo prej veprave, që askush të mos mburret” (Efe. 2:8–9). Pali thotë në mënyrë të përsëritur se: “asnjë mish nuk do të shfajësohet para tij përmes veprave të ligjit” (Rom. 3:20); e njëjta ide është përsëritur tek “Galatasve” 2:16; 3:11; 5:4.

Por a është kjo e përputhshme me letrën e Jakobit? Çfarë mund të jetë duke nënkuptuar Jakobi kur thotë: “Ju shikoni, pra, se njeriu drejtësohet prej veprave dhe jo vetëm prej besimit” (Jakobit 2:24). Këtu ne duhet të kuptojmë se Jakobi është duke përdorur fjalën i drejtësuar në një kuptim tjetër nga ai që e përdor Pali. Në fillim të këtij kapitulli vumë re se fjala drejtësoj ka një gamë kuptimesh dhe se një kuptim i rëndësishëm qe: “deklaroj dikë se është i drejtë” por ne duhet që gjithashtu të vëmë re se fjala greqisht δικαιόω (G1467) mund të ketë gjithashtu kuptimin “demonstroj apo tregoj të jem i drejtë.” Për shembull, Jezusi u tha farisenjve: “Ju jeni ata që e nxirrni veten të drejtë përpara njerëzve, por Perëndia i njeh zemrat tuaja” (Luka 16:15). Qëllimi i asaj që po thuhet këtu nuk është se farisenjtë po shkonin lart e poshtë duke bërë deklarata ligjore sipas të cilave ata “nuk ishin fajtorë” përpara Perëndisë, por më tepër se ata ishin gjithnjë duke u përpjekur për t’u treguar të tjerëve se ishin të drejtë përmes veprave të tyre të jashtme. Jezusi e dinte se e vërteta ishte ndryshe: “Por Perëndia i njeh zemrat tuaja” (Luka 16:15). Po kështu, mësuesi i ligjit që e vuri Jezusin në provë duke e pyetur se çfarë duhet të bënte për të trashëguar jetë të përjetshme, iu përgjigj mirë pyetjes së parë të Jezusit. Por, kur Jezusi i tha: “bëje këtë dhe do të jetosh,” ai nuk mbeti i kënaqur. Luka na thotë: “Por ai, duke dashur të justifikonte veten, i tha Jezusit: «Dhe kush është i afërmi im?”’ (Luka 10:28–29). Tani, ai nuk po dëshironte që të jepte një deklaratë ligjore për veten e vet se nuk ishte fajtor përpara Perëndisë; përkundrazi, ai po dëshironte që të “tregonte veten të drejtë” përpara të tjerëve që po dëgjonin. Shembuj të tjerë të fjalës drejtësoj me kuptimin “tregoj se jam i drejtë” mund të gjenden tek “Mateu” 11:19; “Luka” 7:35; “Romakëve” 3:4.

Interpretimi që ne i bëjmë “Jakobit” 2 varet jo vetëm tek fakti që “tregoj të jetë i drejtë” është një kuptim i pranueshëm për fjalën i drejtësuar, por gjithashtu mbi mendimin se ky kuptim përshtatet mirë në kontekstin e “Jakobit” 2. Kur Jakobi thotë: “Abrahami, ati ynë, a nuk u drejtësua prej veprave, kur e ofroi Isakun, birin e tij, mbi altar?” (v. 21) ai është duke iu referuar diçkaje të mëvonshme në jetën e Abrahamit, historisë së sakrifikimit të Isakut, gjë që ndodhi tek “Zanafilla” 22. Kjo është shumë kohë pas kohës së dokumentuar tek “Zanafilla” 15:6 ku Abrahami i besoi Perëndisë “dhe kjo iu llogarit për drejtësi.” Megjithëkëtë, ky incident i mëparshëm në fillim të marrëdhënies besëlidhore të Abrahamit me Perëndinë, është një që Pali e citon dhe të cilës i referohet në mënyrë të përsëritur tek “Romakëve” 4. Pali po flet për kohën në të cilën Perëndia e drejtësoi Abrahamin një herë e mirë, duke i llogaritur drejtësi atij si rezultat i besimit të tij tek Perëndia. Por, Jakobi po flet për diçka shumë të mëvonshme. Pasi Abrahami kishte pritur për shumë vjet për lindjen e Isakut, dhe pastaj, pasi Isaku ishte rritur aq sa të ngjiste dru në mal për të bërë flijimin. Në këtë pikë, Abrahami “u tregua se qe i drejtë” me anë të veprave të tij, dhe në këtë kuptim, Jakobi thotë se Abrahami “u drejtësua prej veprave, kur e ofroi Isakun, birin e tij, mbi altar” (Jakobi 2:21).^[74]15

Meraku më i madh i Jakobit në këtë seksion, përshtatet gjithashtu me këtë kuptim. Jakobi është i preokupuar për të treguar se një pranim i thjeshtë intelektual i ungjillit, është një “besim” i cili në fakt nuk është aspak besim. Ai është i preokupuar që të argumentojë kundër atyre të cilët thonë se kanë besim por nuk tregojnë ndryshim në jetën e tyre. Ai thotë: “Më trego besimin tënd pa veprat e tua dhe unë prej veprave të mia do të të tregoj besimin tim” (Jakobi 2:18). “Sepse, sikurse trupi pa frymën është i vdekur, ashtu edhe besimi, pa vepra, është i vdekur” (Jakobi 2:26). Jakobi është thjesht duke thënë këtu se “besimi” i cili nuk ka rezultate apo “vepra” nuk është aspak besim real; ai është një besim i “vdekur”. Ai nuk është duke e mohuar mësimin e qartë të Palit që drejtësimi (në kuptimin e deklarimit të një qëndrimi të drejtë ligjor përpara Perëndisë) nëpërmjet besimit, ndarë nga veprat e ligjit; ai është thjesht duke pohuar një të vërtetë të ndryshme, konkretisht, që “drejtësimi” në kuptimin e një tregimi të jashtëm që një person është i drejtë, shfaqet vetëm ndërkohë që ne shikojmë prova në jetën e personit. Për ta parafrazuar, Jakobi po thotë se një person “tregohet se është i drejtë nga veprat e tij, dhe jo vetëm nga besimi i tij.” Kjo është diçka me të cilën edhe Pali padyshim që do të binte dakord (2 Kor. 13:5; Gal. 5:19–24).

Rrjedhojat praktike të doktrinës së drejtësimit vetëm nëpërmjet besimit, janë shumë të mëdha. Së pari, kjo doktrinë na mundëson të ofrojmë një shpresë të mirëfilltë ndaj jobesimtarëve të cilët e dinë se nuk do mund ta bënin kurrë veten të drejtë përpara Perëndisë: nëse shpëtimi është një dhuratë falas e cila duhet marrë vetëm nëpërmjet besimit, atëherë kushdo që e dëgjon ungjillin, mund të shpresojë se jeta e përjetshme është ofruar falas dhe mund të bëhet e jotja.

Së dyti, kjo doktrinë na jep besim se Perëndia nuk do të na bëjë kurrë të paguajmë ndëshkimin për mëkatet që janë falur, mbi bazën e meritave të Krishtit. Sigurisht, ne mund të vazhdojmë të vuajmë pasojat e zakonshme të mëkatit (një i alkoolizuar i cili lë pijen, mundet që të ketë ende dobësi fizike për gjithë pjesën tjetër të jetës, dhe një hajdut i cili është i drejtësuar, mundet që gjithsesi t’i duhet të shkojë në burg për të paguar ndëshkimin për krimin e tij apo të saj). Për më tepër, Perëndia mund të na disiplinojë po qe se ne vazhdojmë të veprojmë në mënyra të cilat tregojnë mosbindje ndaj Tij (shiko Heb. 12:5–11), bërjen e kësaj nga dashuria si dhe për të mirën tonë. Por, Perëndia nuk mundet kurrë e as do të bëjë ndonjëherë që të marrë hak ndaj nesh për mëkatet tona të kaluara apo të na bëjë të paguajmë ndëshkimin që ato meritojnë, apo të na ndëshkojë i shtyrë nga zemërimi dhe për qëllim që të na bëjë dëm. “Tani, pra, nuk ka asnjë dënim për ata që janë në Krishtin Jezus” (Rom 8:1). Ky fakt duhet të na japë një ndjenjë të shkëlqyer gëzimi dhe besimi përpara Perëndisë, që ne jemi pranuar prej Tij dhe se ne qëndrojmë para Tij si “jo fajtorë” por “të drejtë” përgjithnjë.

PYETJE PËR ZBATIM VETJAK

1.     A je i bindur se Perëndia të ka deklaruar “jo fajtor” përgjithnjë përpara Tij? A e di se kur ka ndodhur kjo gjë në jetën tënde? A ke bërë apo menduar ndonjë gjë që çoi në drejtësimin tënd prej Perëndisë? A bëre ndonjë gjë për të merituar drejtësimin? Nëse nuk je i sigurt se Perëndia të ka drejtësuar plotësisht përgjithnjë, a ka ndonjë gjë që të duhet të bësh përpara se kjo të ndodhë? Çfarë do të të bindte që Perëndia të ka drejtësuar padyshim?

2.     Nëse e mendon veten duke qëndruar përpara Perëndisë në ditën e gjykimit, a do të mendoje se do të mjaftonte që t’i kesh mëkatet të falura, apo do të ndjeje gjithashtu nevojën për të patur drejtësinë e Krishtit të llogaritur në favorin tënd?

3.     A mendon se dallimi mes kuptimit Katolik Romak dhe Protestant të drejtësimit, është i rëndësishëm? Përshkruaj mënyrën se si do të ndjeheshe rreth marrëdhënies tënde me Perëndinë po qe se do t’i përmbaheshe pikëpamjes Katolike Romake për drejtësimin. Po Katolikët Romakë të sotëm që ti njeh, a duket se i përmbahen kësaj pikëpamjeje Katolike Romake për drejtësimin, apo kanë të tjera pikëpamje?

4.     A e ke pyetur ndonjëherë veten nëse Perëndia është ende duke vazhduar të të ndëshkojë hera herës për mëkatet që ti ke bërë në të shkuarën, qoftë edhe kohë më parë? Si të ndihmon doktrina e drejtësimit të merresh me këto ndjenja?

TERMA TË VEÇANTË

forenzik

vesh

drejtësi e injektuar

drejtësim

BIBLIOGRAFI

(Për një shpjegim të kësaj bibliografie, shiko shënimin tek bibliografia e kapitullit 1, f. 38. Të dhënat e plota bibliografike mund të gjenden në fq. 1223–1229.)

Seksione në Teologjitë Sistematike Ungjillore

1. Anglikane (Episkopaliane)

1882–1892 Litton, 265–320

1930 Thomas, 184–198, 210–220

2. Arminiane (Uesleiane apo Metodiste)

1847 Finney, 382–402

1875–1876 Pope, 2:358–362, 402–451

1892–1894 Miley, 2:309–326

1940 Wiley, 2:379–401

1960 Purkiser, 287–292

3. Baptiste

1767 Gill, 1:291–300; 2:68–93

1887 Boyce, 394–404

1907 Strong, 846–868

1917 Mullins, 389–401

1983–1985 Erickson, 954–961

4. Dispensacionale

1947 Chafer, 3:238–246

1949 Thiessen, 271–276

1986 Ryrie, 298–300

5. Luteriane

1917–1924 Pieper, 2:3–54, 503–557

1934 Mueller, 242–254, 367–383

6. E Reformuar (apo Presbiteriane)

1559 Calvin, I, 725–833 (3.11–18)

1861 Heppe, 543–564

1871–1873 Hodge, 3:114–212

1878 Dabney, 618–650

1887–1921 Warfield, BTS 262–268

1889 Shedd, 2b:538–552

1937–1966 Murray, CW 2:202–222; RAA 117–131

1938 Berkhof, 510–526

1962 Buswell, 2:187–196

7. Ripërtëritja (apo karizmatike/Pentakostale)

1988–1992 Williams, 2:61–82

Seksione në Teologjitë Sistematike Përfaqësuese të Katolicizmit Romak

1. Katolike Romake: Tradicionale

1955 Ott, 250–269

Vepra të Tjera

Berkouwer, G.C. Besimi dhe Drejtësimi (Faith and Justification). Përkth. nga Lewis B. Smedes. Grand Rapids: Eerdmans, 1954.

Carson, D.A., r^[75]ed. I Drejtë Përpara Perëndisë: Drejtësimi në Bibël dhe në Botë (Right With God: Justification in the Bible and the World). Grand Rapids: Baker, 1992.

Hoekema, Anthony A. “Drejtësimi (Justification).” Tek I Shpëtuar Nëpërmjet Hirit (Saved by Grace). Grand Rapids: Eerdmans, dhe Exeter: Paternoster, 1989, fq. 152–191.

McGrath, Alister E. Iustitia Dei: Një Histori e Doktrinës Kristiane të Drejtësimit (Iustitia Dei: A History of the Christian Doctrine of Justification). 2 vol. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.

_______. Drejtësimi nëpërmjet Besimit: Një Hyrje (Justification by Faith: An Introduction). Grand Rapids: Zondervan, 1988.

Morris, Leon. Predikimi Apostolik i Kryqit (The Apostolic Preaching of the Cross). Bot. i 3të. Grand Rapids: Eerdmans, 1965, fq. 251–298.

Murray, John. “Drejtësim (Justification)” Tek Shpengimi i Realizuar dhe i Zbatuar (Redemption Accomplished and Applied). Grand Rapids: Eerdmans, 1955, fq. 117–131.

Packer, J.I. etj. Këtu Qëndrojmë: Drejtësimi nëpërmjet Besimit Sot (Here We Stand: Justification by Faith Today). London: Hodder and Stoughton, 1986.

_______. “Drejtësimi (Justification).” Tek FUT (^[76]EDT) Fq. 593–597.

Pink, A.W. Doktrinat e Zgjedhjes dhe e Drejtësimit (The Doctrines of Election and Justification). Grand Rapids: Baker, 1974.

Wright, N.T. “Drejtësimi (Justification).” Tek FRT (^[77]NDT) fq. 359–361.

Ziesler, J.A. Kuptimi i ‘i Drejtë’ tek Shkrimet e Palit (The Meaning of Righteous in Paul). Cambridge: Cambridge University, 1972.

PASAZH NGA SHKRIMI PËR T’U MËSUAR PËRMENDËSH

“Romakëve” 3:27–28: Ku është, pra, mburrja? Është përjashtuar. Nëpërmjet cilit ligj? Të veprave? Jo, por nëpërmjet ligjit të besimit. Ne, pra, konkludojmë se njeriu është i drejtësuar nëpërmjet besimit, ndarë nga veprat e ligjit.

HIMN

“JEZUS, GJAKU DHE DREJTËSIA JOTE (JESUS, THY BLOOD AND RIGHTEOUSNESS)”

Jezus, gjaku dhe drejtësia jote

Bukuria ime je, veshja ime e lavdishme;

Mes botës në flakë në këto i veshur,

Prandaj do të ngre kokën lart i qeshur.

Me guxim do të qëndroj në ditën Tënde të madhe;

Sepse askush s’mund të më akuzojë për ndonjë gjë, fare!

Kësisoj, tërësisht i nxjerrë i larë jam tani

Nga mëkati dhe frika, nga faji dhe turpi.

Kur nga pluhuri i vdekjes të ngrihem

E në banesën time në qiej të gjindem,

Edhe atëherë ky do të jetë justifikimi im,

Jezusi ka jetuar, ka vdekur për mëkatin tim.

Jezus, lavdërime pa fund të qofshin,

Dhe mëshirat e pakufi të Tua rrofshin

Për mua Ai ka bërë një shlesë të plotë,

Ka paguar një shpërblesë të përjetë.

O lëri të vdekurit tani zërin Tënd të dëgjojnë;

Tani kërkoju të dëbuarve të Tu të gëzojnë;

Bukuria e tyre është veshja e tyre e lavdishme,

Jezus, është gjaku dhe drejtësia Jote e mahnitshme.

Autor: Kont Nikolaus Ludwig Von Zinzendorf, 1739 (përkthyer nga John Wesley, 1740, alt.)